Debat op 2: Nieuw onderzoek naar de politionele acties?

In 2012 vond in het Geldmuseum te Utrecht een debat plaats over de vraag of er opnieuw onderzoek gedaan moet worden naar ‘excessen’ tijdens de politionele acties. Verschillende historische instituten hebben namelijk een verzoek ingediend bij de overheid om geld vrij te maken voor dit nieuwe onderzoek.

Nadat in 1945 de Tweede Wereldoorlog was afgelopen, probeerde Nederland het gezag in Oost-Indië te herstellen. Tijdens de oorlog hadden de Japanners het gebied in handen gehad, maar daar kwam, nadat ook Japan capituleerde, een einde aan. Het Nederlandse leger zou de orde herstellen en de Indonesische bevolking zou de soldaten als bevrijders binnen halen. Ten minste: dat was de gedachte in Nederland. Maar er was meer aan de hand. De Indonesische bevolking was in de loop van de 20e eeuw namelijk steeds meer vertrouwd geraakt met het nationalisme, waardoor steeds meer mensen een zelfstandig Indonesië wilden.

Onafhankelijkheidsverklaring

Nadat de Japanners verslagen waren, ontstond er chaos in de eilandengroep. Deze periode wordt de ‘Bersiap’ genoemd. Tijdens deze chaos riepen twee nationalistische leiders, Hatta en Soekarno, de republiek Indonesië uit. Dit gebeurde op 17 augustus 1945. De Nederlandse regering erkende deze onafhankelijkheid niet en meende dat de onafhankelijkheidsverklaring slechts het werk van een kleine groep ‘terroristen’ en ‘extremisten’ was.

Militaire inzet

Het Nederlandse leger stuurde in de jaren 1946 tot 1949 uiteindelijk 170.000 militairen naar de eilandengroep. Deze militaire acties van Nederland werden aangeduid als ‘politionele acties’. De situatie ontaardde in een guerrilla-oorlog tussen de Indonesische vrijheidsstrijders en de Nederlandse militairen. Het Nederlandse leger was veel beter bewapend en georganiseerd dan dit Indonesische verzet, waardoor er talloze slachtoffers vielen, vooral aan Indonesische zijde. De schattingen lopen uiteen tussen 100.000 en 200.000 doden aan Indonesische zijde. Aan de kant van de Nederlanders zijn ongeveer 6000 mensen omgekomen tijdens de twee politionele acties.

Internationale druk

De internationale gemeenschap steunde de Nederlandse politionele acties niet en dit leidde ertoe dat Nederland zich in 1949 terugtrok en de onafhankelijkheid van Indonesië erkende. Het verlies van de kolonie werd in Nederland beschouwd als een traumatische gebeurtenis. ‘Indië verloren, rampspoed geboren’ was de heersende gedachte. Nadat de soldaten waren teruggekeerd in Nederland werd er weinig gesproken over de periode na de Tweede Wereldoorlog in Indonesië. Er waren wel verhalen bekend over ‘excessen’, maar weinig mensen wilden er over praten en ook de overheid stelde aanvankelijk geen onderzoek in.

Inmiddels is al lang duidelijk dat er ‘excessen’ hebben plaatsgevonden. Zo heeft de Nederlandse overheid haar excuses aangeboden aan negen weduwen uit het dorp Rawagede, waar Nederlandse soldaten op 9 december 1947 431 mannen vermoorden. De discussie over een nieuw, alomvattend, onderzoek naar het gedrag van de Nederlandse soldaten komt de laatste tijd door dit soort rechtszaken vaker in het nieuws.

Veteranen

Tijdens het debat werd duidelijk dat de gemoederen nog steeds hoog kunnen oplopen wanneer het over de politionele acties gaat. De discussie tussen voor- en tegenstanders van het nieuwe onderzoek was heftig. Er waren veteranen aanwezig die stelden last te hebben van alle hernieuwde aandacht voor de politionele acties. Zij zijn felle tegenstanders van het nieuwe onderzoek en menen dat we het verleden moeten laten rusten. Ze voelden zich aangevallen en hadden er om begrijpelijke redenen problemen mee dat ze meer dan 60 jaar later door veel mensen in Nederland worden weggezet als oorlogsmisdadigers, terwijl vlak nadat ze terugkwamen uit Indonesië niemand veel interesse in hun verhalen toonde.

Maar de voorstanders van het nieuwe onderzoek wezen er op dat duidelijk moet worden wat er precies gebeurd is in Indonesië in de jaren tussen 1945 en 1949 en dat het verleden pas na nieuw onderzoek met rust gelaten kan worden. Ook wezen zij erop dat de veteranen zich helemaal niet zo aangevallen zouden moeten voelen, omdat de verantwoordelijkheid niet bij de soldaten, maar bij de overheid lag. De soldaten voerden immers gewoon bevelen uit.

Activisten

Er waren ook twee mensen aanwezig die opkwamen voor de Indonesische slachtoffers van de politionele acties: Jeffry Pondaag en Max van der Werff. Deze twee activisten wezen erop dat het gebruik van het woord ‘excessen’ in plaats van ‘oorlogsmisdaden’ op zichzelf al verhullend en daarom verkeerd is. Van der Werff meende verder dat nieuw historisch onderzoek niet door Nederlandse historici, maar juist door een internationaal gezelschap uitgevoerd moet worden, omdat het onderzoek dan objectiever is.

Geen einde

Sommige veteranen die bij het debat aanwezig waren, verklaarden dan ook voorstanders te zijn van nieuw onderzoek naar de politionele acties, omdat het onderzoek er toe kan leiden dat zij eindelijk vrijgepleit worden. Een oplossing bleef, zoals van te voren te verwachten was, uit en ook na afloop van het debat ging de discussie verder. Binnenkort maakt de regering bekend of er wel of geen geld vrijgemaakt wordt voor het nieuwe onderzoek naar de politionele acties en de ‘excessen’ van de Nederlandse soldaten.

Leestip:

politionele acties Dominee Jac. Jonker, Job Sytzen en de soldaat in Indië
Auteur: Harry A. Poeze
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087047672
Winkelprijs: €15,–