Politionele acties en de excessennota

De politionele acties die Nederland in voormalig Nederlands-Indië uitvoerde hebben diepe sporen achtergelaten. De zogenaamde ‘excessennota’ uit 1969, een onderzoek naar de Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië, maakte heel wat los in de jaren '60.

Na de Tweede Wereldoorlog was Nederland niet van plan om zonder slag of stoot haar overzeese gebieden op te geven. Het gevangenzetten van Nederlanders in de zogenaamde ‘Jappenkampen’, speelde hier een grote rol in. Toen de leider van de onafhankelijkheidsstrijd, Soekarno, op 17 augustus 1945 de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring uitvaardigde, besloot de Nederlandse regering deze niet te erkennen. De Nederlandse overheid was vastberaden om haar eilandengroep, waar zoveel was geleden, terug te winnen. Om het gebied weer in handen te krijgen, besloot Nederland in te grijpen. Er vonden twee zogenaamde 'politionele acties' plaats (in 1947 en 1948-49) waarbij naar schatting 5000 Nederlandse militairen en 100.000 Indonesiërs omkwamen. Uiteindelijk werd op 27 december 1949, onder druk van de Verenigde Staten, de onafhankelijkheid van Indonesië door Nederland erkent.

Geweld

Tijdens deze 'politonele acties' werd bijzonder veel geweld gebruikt tegen de Indonesische bevolking. Berichtgeving hierover was er in Nederland nauwelijks. Details over de gevechten of over slachtoffers aan Indische zijde werden niet gegeven. Het geweld werd vergoelijkt door te benadrukken dat de Indonesische nationalisten ook geweld gebruikten tegen Nederlanders tijdens de zogenaamde Bersiap-periode (1945-1946), waarbij na de Japanse capitulatie een machtsvacuüm ontstond en veel Nederlanders om het leven kwamen.

Nationaal Trauma

Na de erkenning van de onafhankelijkheid keerden veel Nederlanders die in Indië hadden gewoond terug naar Nederland. Voor hen was het moeilijk om weer te wennen in Nederland en veel andere Nederlanders vonden het lastig om definitief afscheid te moeten nemen van de voormalige kolonie. Daarom wordt het verlies van Nederlands-Indië wel een nationaal trauma in de Nederlandse geschiedenis genoemd. In de jaren ’50 en ’60 werd dan ook niet veel over deze periode in de Nederlandse geschiedenis geschreven of gepraat.

Politionele acties in de media

De VARA doorbrak deze cirkel van stijlzwijgen door op 17 januari 1969 een interview met psycholoog Joop Hueting uit te zenden, die had gediend in Indië tijdens de politionele acties. Hij liet zich uit over de gruwelijkheden die daar waren gepleegd door Nederlandse militairen, waaronder het vermoorden van vrouwen, kinderen en het platbranden van hele dorpen. De moordpartij in het dorpje Rawagede werd later bekend als een van de meest schokkende voorbeelden van de manier waarop Nederlandse militairen tekeer gingen tijdens de politionele acties. Voor de meeste Nederlanders kwamen deze ontboezemingen als een donderslag bij heldere hemel. Eerst werd dan ook de ontkenning opgezocht. Zo meende de Telgraaf dat het interview ‘zinloos en misselijk’ was en dat zulk soort dingen nu eenmaal bij een oorlog hoorden.

Excessennota

Toch werd er besloten om een onderzoek in te stellen naar de acties. Er waren al eerdere onderzoeken geweest, maar die waren nooit gepubliceerd omdat Nederland, volgens de regering, ‘niet toe was aan dit deel van haar koloniale geschiedenis’. Het onderzoek naar aanleiding van de VARA-uitzending leidde tot de excessennota, een lange, droge opsomming van de geweldmisdrijven van het Nederlandse leger.

Meer weten? Lees hier alles over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.

Afbeelding:

Een interview met Joop Hueting over de politionele acties, zorgde eind jaren '60 voor ontsteltenis bij de Nederlandse bevolking. Via Nationaal Archief

Leestip:

politionele acties Dominee Jac. Jonker, Job Sytzen en de soldaat in Indië
Auteur: Harry A. Poeze
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087047672
Winkelprijs: €15,–