Vrede van Utrecht: Prostitutie in de 18e eeuw

Er is weer een nieuwe editie verschenen in de stripreeks ‘Vrede van Utrecht Stript’. Ditmaal heeft tekencollectief De Inktpot zich gericht op het verhaal van ‘het kreng’, de hebberige Utrechtse waardin die tijdens de Vrede van Utrecht in ruil voor geld het bed in dook met leden van de diplomatieke afvaardigingen. In principe was prostitutie in de 18e eeuw verboden, maar in de praktijk lag dat nét iets anders.

Officieel was de hoererij, zoals de prostitutie in vroegere tijden bekend stond, in de streng calvinistische Republiek verboden. Zo bestond er in de Zuid-Hollandse stad Dordrecht een wet waarin stond dat zowel de hoerenloper als de prostituee zelf konden rekenen op de doodstraf als zij gepakt werden. Toch stonden de meeste Nederlandse stadsbestuurders in de praktijk veel ruimdenkender tegenover prostitutie. Deze houding was vermoedelijk gebaseerd op een uitspraak van de heilige Thomas van Aquino, die ooit waarschuwde: “neem de hoeren weg uit de wereld, en je zult diezelfde wereld verzadigen met sodomie”.

Herbergen

De meeste Nederlandse steden stuurden de dames van lichte zeden daarom niet weg, maar besloten ze alleen uit het straatbeeld te verwijderen. De prostituees namen daarop hun toevlucht tot kroegen en herbergen, waar zij in alle vrijheid hun klanten konden ontmoeten en hun diensten konden verrichten. Vaak gebeurde dit in overleg met de kroegbaas of de waard, die maar al te goed in zag dat de aanwezigheid van aantrekkelijke dames zou zorgen voor extra klandizie. Op deze manier ontstond een uitgebreide wereld van prostitutie die verborgen bleef voor de rest van de stedelingen. Zo telde Amsterdam in 1675 naar schatting meer dan 1.000 prostituees.

De Witte Swaen

Een soortgelijke ontwikkeling vond er eveneens plaats in Utrecht. Hier bevonden de meeste kroegen zich in het Ridderschapkwartier en aan de kop van het Lucasbolwerk. Daarnaast waren er ook op de wegen van- en naar Utrecht verscheidene gelegenheden waar reizigers het gezelschap konden zoeken van een dame van lichte zeden.

Zo bevond er zich in Montfoort, gelegen ten zuidwesten van Utrecht, een herberg die de naam ‘De Witte Swaen’ droeg. Vermoedelijk waren de vrouwelijke medewerkers van dit etablissement tegen betaling wel bereid om bepaalde diensten te verrichten, aangezien de zwaan vroeger bekend stond als een symbool van drankzucht en onkuisheid. Zo had de 17e eeuwse dichter Bredero het in zijn werken vaak liefkozend over een ‘swaentje’ als hij een prostituee beschreef.

Kreng van Utrecht

Het 'herenlogement'

In deze context staat ook het stripverhaal over ‘het kreng van Utrecht’, die als gevolg van drankzucht, geldproblemen en een ruzie met haar man Amedé besloot haar herberg aan de Wittevrouwenbrug om te vormen tot een bordeel. De waardin en haar dochter verdienden op deze manier veel geld aan de diplomaten van de Vrede van Utrecht, die na een lange dag onderhandelen wel toe waren aan een verzetje. Op een dag werden de twee echter door Amedé in bed betrapt met de pages van maarschalk d’Uxelles en Mesnager, twee Franse diplomaten. Hij sleepte ‘het kreng’ vervolgens prompt voor de rechter, aangezien prostitutie in principe nog altijd verboden was.

Vrede van Utrecht Stript

Een geïllustreerde en gedetailleerde versie van dit verhaal is terug te lezen in de nieuwste editie van de Vrede van Utrecht Stript, getiteld ‘Een herenlogement op de Wittevrouwenbrug’. Deze strip, getekend door André Slob, maakt onderdeel uit van een project van tekencollectief De Inktpot om op een luchtige en toegankelijke wijze de gebeurtenissen rondom de vrede van Utrecht te illustreren. Bekijk vooral ook de volledige digitale versie van de stripreeks, met op de twee pagina’s het verhaal van ‘het kreng van Utrecht’.