Eerste duikboot gemaakt door Cornelis Drebbel

De duikboot is voor de meeste mensen geen dagelijks gebruiksvoorwerp. Toch is de uitvinding wel degelijk van belang geweest voor het verloop van de wereldgeschiedenis. Als uitvinder van de duikboot wordt vaak de Nederlander Cornelis Drebbel genoemd, die vroeg in de 17e eeuw omstanders vol verbazing achterliet toen hij met zijn prototype onder het wateroppervlak van de Theems weg voer.

De duikboot van Cornelis Drebbel is het eerste werkende onderwater-vaartuig waarvan voldoende documentatie beschikbaar is om vast te stellen dat deze boot daadwerkelijk heeft bestaan en functioneerde. Er doet een verhaal de ronde dat Alexander de Grote rond 300 voor Christus al in een zogenaamde duikerklok naar de bodem van de zee afdaalde, maar de betrouwbaarheid van deze legende wordt sterk betwijfeld. Ook zijn er schetsen van een onderzeeër aangetroffen in notitieboekjes van Leonardo da Vinci, maar ook in dit geval is het onzeker of hij ooit daadwerkelijk een werkende duikboot heeft ontwikkeld.

William Bourne

De Engelse wiskundige William Bourne hield zich in de 16e eeuw bezig met het bedenken van handleidingen voor navigatie op zee in opdracht van de Britse marine. Hij beschreef in 1578 in zijn boek Inventions and Devises een ontwerp voor een navigatie-voertuig dat onder water kon varen. Dit vaartuig was gemaakt van een houten frame dat met waterdicht leer bespannen werd. Het schip kon ‘zinken’ doordat de omvang van het vaartuig smaller gemaakt kon worden. De schets van Bourne was meer een idee dan een in detail uitgewerkt plan. De eerste persoon die erin slaagde een duikboot niet alleen te bedenken, maar ook daadwerkelijk te bouwen, was de Nederlander Cornelis Drebbel (1572-1633).

Duikboot van Drebbel

Drebbel werd geboren in Alkmaar, maar verhuisde in 1604 naar Engeland. In opdracht van de Engelse marine werkte hij tussen 1620 en 1624 aan een prototype duikboot. Het basisontwerp had wel wat weg van de schets van Bourne: het was een houten boot bekleed met ingevet varkensleer, waardoor het geheel waterdicht was. Het vaartuig kon zo’n drie tot vijf meter onder water en werd voorbewogen door twaalf roeiers. De roeispanen staken via gaten naar buiten. De ruimte tussen het gat en de spaan was met leder bekleed, waardoor de boot ook hier waterdicht was. Uiteindelijk bouwde Drebbel drie prototypes, die telkens iets groter waren dan de vorige. Het laatste model werkte goed. Naast de twaalf roeiers konden er maar liefst zestien passagiers mee. Overigens heeft de Engelse marine de duikboot nooit daadwerkelijk in gebruik genomen, het bleef bij een reeks testtochtjes.

Zuurstoftoevoer

Een grote uitdaging voor Drebbel was de zuurstofvoorziening aan boord. Er bestaat discussie over de manier waarop hij er uiteindelijk in slaagde om het vaartuig inclusief bemanning drie uur onder water te houden. Het is waarschijnlijk dat hij extra zuurstof liet aanvoeren met een soort snorkels die vanuit de boot omhoog staken. Daarnaast schijnt Drebbel vanuit zijn alchemistische achtergrond een manier te hebben ontwikkeld om salpeter te ontleden door verhitting. Hierdoor kwam er een gas vrij kwam dat Drebbel ‘lucht’ noemde, maar dat twee eeuwen later als ‘zuurstof’ bekend zou worden. Naar aanleiding van de testvaarten op de Theems schreef een tijdgenoot dat ‘Drebbel in Engelandt een schuyte gepractiseert heeft, daermede hy onder ende boven water varen kan als hy wilt.'  

Schildpad

Toch duurde het nog jaren voor de eerste duikboten daadwerkelijk gebruikt werden in bij de oorlogvoering. In 1775 bouwde de Amerikaan David Bushnell een klein eenpersoons duikbootje, dat vanwege zijn opvallende vorm Turtle (schildpad) genoemd werd. Het was een houten bol, bedekt met teer. Met een handpomp kon er water onderin het vaartuig gepompt worden, zodat deze zonk. Met de hand konden schroeven aangedreven worden, die het schip voortstuwden. Het duikbootje was gemaakt om onder water explosieven te bevestigen aan schepen die in de haven voor anker lagen. Op 7 september 1776 werd er met de Turtle geprobeerd bommen vast te maken aan het Britse oorlogsschip HMS Eagle, maar deze poging mislukte.

Door de eeuwen heen werden er nog allerlei succesvolle ontwerpen en prototypes ontwikkeld voor een duikboot. Tegenwoordig maakt de Nederlandse marine onderscheid tussen duikboten en onderzeeboten. Een moderne duikboot verplaatst zich voornamelijk boven water en duikt pas onder het wateroppervlak om te ontsnappen aan vijanden of om aan te vallen. Een onderzeeër kan dagenlang onder water blijven en komt pas boven zodra dat echt nodig is. Door de uitvinding van kernenergie zijn er vanaf de jaren ’50 onderzeeërs ontwikkeld die voor lange tijd onder water kunnen blijven.