Slavenopstand op Curaçao van 1795

In 1795 vond op Curaçao een grote slavenopstand plaats. In navolging van een grote opstand op Haïti, namen ook op Curaçao de slaven het heft in eigen hand en probeerden hun vrijheid te herwinnen. 

Niet langer voor Van Uytrecht werken

De opstand begint op 17 augustus 1795 als een groep van ongeveer 50 slaven op plantage Knip in Bandabou (het westen van het eiland Curaçao) zich ’s morgens vroeg bij het huis van hun eigenaar, Van Uytrecht, melden. Ze laten hem weten niet langer voor hem te willen werken. Drijvende kracht achter deze actie is een slaaf met de naam Tula. Hij is op dat moment samen met enkele anderen al een tijd bezig met de voorbereidingen.

Ook op een nabijgelegen suikerplantage Santa Cruz is inmiddels een opstand van de grond gekomen onder leiding van Tula’s mede-aanvoerder Bastian Carpata. Tula trekt met zijn groep naar Santa Cruz om zich bij de groep van Carpata te voegen. Uiteindelijk bestaat de groep waarschijnlijk uit ongeveer 1200 opstandelingen.

Op naar Willemstad

De volgende dag zetten de verzamelde slaven zich in beweging naar het oosten. Het uiteindelijke doel van hun tocht is de hoofdstad Willemstad. Op weg daar naartoe passeren ze vele plantages. Omdat de eigenaren uit angst voor de opstand de wijk hebben genomen naar de stad, kunnen Tula en zijn mannen profiteren van de achtergelaten voorraden voedsel en water. Maar niet overal treffen zij verlaten plantages aan. Er vinden ook aanvallen en plunderingen plaats, waarbij niet alleen slaven bevrijd en wapens buitgemaakt worden, maar ook slachtoffers vallen. Tijdens deze strijd sluiten steeds meer slaven zich aan bij Tula.

Vreedzame oplossing?

De Koloniale Raad doet een poging om de opstand te beteugelen. Militairen worden naar strategische posities gemanoeuvreerd. Op 19 augustus stuurt de Raad een leger naar de opstandige slaven. Niet om te vechten, maar om verder bloedvergieten te voorkomen. Deze poging om tot een min of meer vreedzame oplossing te komen mislukt echter. Tula houdt vast aan zijn eis dat de slaven vrijgelaten moeten worden. Zijn redenering is dat dit onlangs ook bij Franse slaven op Haïti is gebeurd. En is Nederland niet op dit moment eveneens in Franse handen? Waarom zouden de slaven op Curaçao dan niet ook vrijgelaten kunnen worden?

Gewelddadig einde

Deze redenering gaat er niet in bij de Nederlanders. Als blijkt dat Tula onverzettelijk blijft, besluit de commandant Baron van Westerholts het vuur op de slaven te openen. Met een bloederig resultaat: 9 slaven worden gedood en vele anderen raken gewond. Slechts 12 slaven worden gevangengenomen; het overgrote deel weet te ontsnappen.

Tula en Carpata zetten hun opstand voort, maar moeten uiteindelijk toch het onderspit delven tegen de Nederlandse militairen. Op 19 september 1795 worden de beide slavenleiders gevangengenomen. Daarmee komt de opstand tot een einde. Carpata, Tula en enkele andere leiders van het verzet wacht de doodstraf. Om het afschrikkingseffect zo groot mogelijk te laten zijn, worden zij op gruwelijke wijze om het leven gebracht. Hun levenloze lichamen worden in zee gegooid. Nog 29 andere slaven worden opgehangen.

Opera over de opstand

Carel de Haseth schrijft in 1988 in het Papiements de novelle Katibu di Shonover de slavenopstand van 1795. Een Nederlandse vertaling, Slaaf en meester, verschijnt in 2002.
In 2006 vraagt de Nederlandse sopraan Tanja Kross aan De Haseth om een operalibretto over de opstand te schrijven. Die opera wordt dit jaar ter gelegenheid van de viering van 150 jaar afschaffing van de slavernij opgevoerd door de Nationale Reisopera, met Tanja Kross in de hoofdrol.

Het toeval wil dat tijdens het onderzoek naar de voorouders van Tanja Kross voor het NTR-programma Verborgen Verleden vorig seizoen blijkt dat de voorouders van haar slaven zijn geweest bij de voorouders van De Haseth. De kring is weer rond.

Nationaal Archief

De originele documenten die betrekking hebben op de slavenopstand van 1795 verkeren momenteel in zeer slechte staat. Hierdoor kunnen zij niet geraadpleegd worden. Gelukkig is van het belangrijkste materiaal een bronnenuitgave beschikbaar:

• A.F. Paula (ed.), 1795: de slavenopstand van Curaçao: een bronnenuitgave van de originele overheidsdocumenten (Willemstad 1974). Signatuur 71 J 22