Geschiedenis Magazine nr 6 van 2025

Abonnees ontvangen dit nummer omstreeks 28 augustus.
Dit nummer van Geschiedenis Magazine niet missen, maar nog geen abonnee? Meld je aan vóór donderdag 14 augustus, dan krijg ook jij dit nummer thuisgestuurd!

Beurzensnijders, veedieven, inbrekers | Overleven in de Nederlanden 15de en 16de eeuw

Janna Coomans

Hoe leefden mensen zonder vaste verblijfplaats in de laatmiddeleeuwse Nederlanden?
Ze bleven grotendeels onzichtbaar in de geschreven bronnen. Behalve als ze in aanraking kwamen met de wet… Diefstal was zeldzaam, maar raakte de kern van het gemeenschapsleven. Omdat veel mensen weinig bezaten, was de band met hun (zelfgemaakte) bezittingen des te sterker. De sporen van die diefstallen, vastgelegd in verhoren en vonnissen bieden zeldzame inkijkjes in hun dagelijks leven. De kwetsbaarheid, maar ook de grote vindingrijkheid te overleven.

WOII | De cruciale codebrekers van Bletchley Park

Ivo van de Wijdeven

Op het Britse landgoed Bletchley Park werkte zo’n negenduizend mensen in het diepste geheim aan het ontcijferen van versleutelde Duitse berichten, bijvoorbeeld uit de Enigma-machine. Al voor de oorlog had een Poolse ingenieur het idee achter de Enigma gekraakt, maar de Duitsers veranderden de instellingen steeds weer. Het was een hels karwei om al hun berichten te decoderen. De mensen die op Bletchley Park werkten, woonden er ook, en mochten nooit over hun oorlogservaringen praten ook niet met collega’s. En dat gebeurde ook niet – tot voor kort.

Elisabeth van Culemborg: steenrijk in de Bourgondische tijd

Wijnand Mijnhardt

Hoe oud is mijn huis eigenlijk, vroeg de auteur zich af nadat hij de helft van een monumentaal pand bijgenaamd Huis van de Bastaard had aangekocht. Het bleek uit 1477 te zijn, en de bouwheer was de favoriete bastaardzoon van de heer van Culemborg die op het aanpalende kasteel woonde. Het Huis van de Bastaard was enorm groot voor plaatselijke begrippen, en dat tekent de macht van het geslacht Culemborg in de late Bourgondische tijd. Het is geen wonder dat vrouwe Elisabeth van Culemborg begin 15de eeuw een enorm kapitaal erfde. Maakte dat geld haar gelukkig?

Eerste Nederlandse politievrouw pakte kindermishandeling aan

Tsila Raedecker

Met zoetsappige advertenties prezen kinderverzorgsters rond 1900 zich aan: ze vingen kinderen op van moeders die uit tijd- of geldgebrek niet voor hen konden zorgen. Vervolgens werden de kinderen vanwege de winst slecht behandeld - soms tot de dood erop volgde. Deze praktijk, in Nederland ‘engeltjesmakerij’ genoemd en Engels sprekende landen ‘babyfarming’, was internationaal wijdverbreid. Dina Sanson, de eerste politievrouw in Nederland, maakte er in Rotterdam een einde aan.

Onderhandelen in gevaarlijk Parijs

Tanja Wassenberg

Jacob Blauw moest als diplomaat in Parijs voor elkaar zien te krijgen dat Frankrijk zou meehelpen stadhouder Willem V te verjagen, maar óók de onafhankelijkheid van de nieuwe Bataafse Republiek zou erkennen. Inderdaad vertrok stadhouder Willem V op 17 januari 1795 halsoverkop naar Engeland. De grond werd hem te heet onder de voeten: het Franse, leger kwam eraan, in Amsterdam en andere steden waren de dagen ervoor revolutionaire comités opgericht, die afstand namen van de prins en zijn autocratische bewind en verkiezingen uitschreven. Na Willems vlucht ontstond op 18 januari de onafhankelijk Bataafse Republiek.. De Fransen pikten het land niet meteen in na de opmars in 1795. Het scheelde niet veel, en dat het niet gebeurde was de uitkomst van langdurige onderhandelingen. Jacob Blauw (1759-1829) speelde daarin een hoofdrol. Toen hij in Parijs aankwam, was het nog steeds een politieke slangenkuil, al was de bloedige Terreur nét achter de rug.

Duitse en Japanse onderzeeërs voor de Amerikaanse kust

Ynskje Penning

Begin 1942 beschoot een Japanse onderzeeboot een olieraffinaderij in Californië. Dat bevestigde de opvatting van Washington dat het gevaar sinds de Japanse aanval op Pearl Harbor van 7 december 1941 vooral in het westen van de Verenigde Staten dreigde. Zowat de hele Amerikaanse vloot voer dan ook op de Stille Oceaan. Dat de oostkust daarmee onbeschermd achterbleef, was geen probleem: Duitse U-boten konden immers onmogelijk de lange reis vanuit Europa maken? Het was een misvatting die velen het leven kostte.

Eigenzinnige Oranje-prinses

Marieke Spliethoff en Kees van der Leer

Prinses Marianne (1810-1883) hield zich bezig met liefdadigheid en kunst en gaf lustig geld uit voor haar mooie buitenplaatsen. Dat was gebruikelijk voor een prinses. Maar in haar persoonlijke leven was de jongste dochter van koning Willem I helemaal niet zo doorsnee. Zo woonde ze openlijk samen met haar minnaar, een voormalige koetsier die met een andere vrouw getrouwd was (en bleef). De geliefden kregen zelfs een zoontje, dat tijdens een zorgvuldig getimede lange reis naar het Midden-Oosten geboren werd. Geschiedenis Magazine belicht de onconventionele kanten van prinses Marianne van Oranje-Nassau.

Val van het Romeinse rijk: christenen vs. heidenen

Martijn Icks

Het idee dat het opkomende christendom in het Romeinse rijk een grimmige eindstrijd leverde met het heidendom is nog altijd levendig; ook dat de christenen bewust bijdroegen aan de val van het rijk. Het klopt dat Julianus de Afvallige (r. 361-363), de laatste heidense keizer, heel hard maar tevergeefs probeerde verwoede het rijzende christendom in te dammen. En in 394 versloeg de christelijke keizer Theodosius de heidense tegenkeizer Eugenius, die zich volgens sommige historici als kampioen van het heidendom had opgeworpen die in naam van de oude goden de strijd aanbond. Maar ging het er echt zo uitgesproken en heftig aan toe?

Martelaarsverhalen

Adeline Koppius

Rond 106 reisde bisschop Ignatius van Syrië naar Rome. Hij hoopte er martelaar te worden: het was zijn vurigste wens om in Rome tegen de wilde beesten te vechten. Dat is al onverwacht, maar het is nóg vreemder dat hij de Romeinse christenen per brief vroeg hem te helpen: ze moesten zorgen dat hij volledig vermorzeld werd. Hoe zit dat? Het waren toch Romeinse keizers die op grote schaal christenen lieten ombrengen?

Culinaire rubriek: bruine bonen

Charlotte Kleyn

Bloemkool en aardappelen, maar ook spinazie en konijn: dat zijn vertrouwde ingrediënten voor de oer-Hollandse pot. Toch kwamen ze hier van oorsprong helemaal niet voor. Culinair historicus Charlotte Kleyn zoekt uit hoe ze hun weg vonden naar de Nederlandse keuken én hoe die oude recepten smaakten. Deze keer: bruine bonen.