Nepnieuws anno 1789: Hoe de Franse boeren in opstand kwamen tegen de adel

We kunnen er tegenwoordig niet meer omheen: Heel social media staat vol met nepnieuws en andere verzinsels. Maar nepnieuws is niet alleen iets van deze tijd. Lang voordat het internet bestond, verspreidden mensen al geruchten die de geschiedenis veranderde. Zoals bij de Grande Peur (Grote Angst) van 1789, wat een belangrijke rol speelde tijdens de Franse Revolutie.

In de zomer van 1789 in Frankrijk heerste er veel onrust tussen de boeren en de adel. De Franse Revolutie stond nog in de kinderschoenen, het was vlak na de bestorming van de Bastille. Terwijl de aristocratie zwom in het geld, leefde een groot deel van de boeren juist in pijnlijke armoede. Door de mislukte oogsten was er een groot tekort aan graan ontstaan, waardoor de prijzen van het brood omhoog schoten. Er was voor de normale burger hierdoor bijna niks te eten, maar de rijken organiseerden uitgebreide banketten in hun troonzalen. De ontevredenheid over het feodale stelsel groeide steeds verder onder de bevolking, wat een perfecte voedingsbodem creëerde voor het verspreiden van geruchten en misinformatie.

Een grimmig gerucht verspreidde zich van dorp tot dorp. In kroegen, op markten en in dorpsbijeenkomsten konden de burgers maar over één ding praten: De adel zou bezig zijn met een ‘honger complot’ om de bevolking te laten verhongeren. Boeren wantrouwden de adel zo erg dat ze ervan overtuigd waren dat de edelen bendes en bandieten betaalden om de oogsten expres te vernietigen. Deze angst werd versterkt door het toenemende aantal rondtrekkende werkloze soldaten en bedelaars, die door de boeren als bedreiging voor hun gewassen werden gezien.

De adel verliest macht

De echte paniek die ontstond naar aanleiding van deze geruchten begon oorspronkelijk in Oost-Frankrijk, maar verspreidde zich als een lopend vuurtje over andere delen van het land. In korte tijd was een groot deel van het Franse platteland in rep en roer. Boeren en dorpelingen bewapenden zich om zich te verdedigen tegen de ingehuurde vijand. De gevreesde aanvallen bleven echter uit en de oogsten bleven onbeschadigd.

Daarmee was de onrust nog niet voorbij, integendeel zelfs. De boeren keerden zich tot de kastelen en landhuizen van de adel. Ze vielen de landgoederen aan en verbrandden de archieven waarin de feodale rechten waren vastgelegd. Kastelen werden geplunderd en in brand gestoken. De edelen sloegen op de vlucht en lieten hun landhuizen onbeheerd achter. Degenen die achterbleven werden mishandeld en soms zelfs gedood door de opstandelingen.

De paniek en de aanvallen overtuigde de Nationale Grondwetgevende Vergadering ervan dat het feodale stelsel moest worden afgeschaft om de rust op het platteland te herstellen. Ook werden belastingen en diensten die boeren aan hun heren verschuldigd waren opgeheven. De adel verloor al eerder haar macht in de steden, maar nu ook op het platteland. Het was een keerpunt in de Franse Revolutie: Boeren zagen dat opstanden echt politieke veranderingen konden veroorzaken en dat zorgde ervoor dat de Revolutie steeds radicaler werd.

In de geschiedenis zijn er nog talloze andere voorbeelden van hoe nepnieuws en geruchten de wereld in werden geholpen. Zo kwamen in het Noord- Brabantse Gemert in 1849 de thuiswevers na geruchten over een loonsverlaging in opstand tegen de textielfabrikanten. Terwijl in New York de krant The Sun een wel heel merkwaardig verhaal publiceerde over hoe er leven zou zijn op de maan.