Iran: van wereldse grootmacht tot gesloten religieuze gemeenschap

Alhoewel de bewoners van het voormalig Perzië hun land al zeer lange tijd Iran noemden, werd deze aanspreektitel ‘pas’ op 21 maart 1935 door de Iraanse regering onder leiding van Reza Kahn officieel als naam voor het land bevestigd.

Veroveraars uit de provincie Pars

De naam Perzië is in de zesde eeuw voor Christus door de Grieken in zwang geraakt en verwijst oorspronkelijk naar de provincie Pars binnen Iran. De zeer succesvolle veroveraars Cyrus en Darius, die beiden zorgden voor enorme gebiedsuitbreiding van het Perzische Rijk door diverse oorlogen, kwamen uit Pars en zo kreeg het gehele land voor de buitenwacht de naam van deze machtige provincie.

Pahlavi Dynastie in Iran

Reza Kahn was officier in het Perzische leger toen hij in 1921 door een coup aan de macht kwam en zichzelf in 1926 liet uitroepen tot sjah (koning). Kahn veranderde zijn naam in Pahlavi en dit was de start van de zogenaamde Pahlavi Dynastie. Pahlavi wilde Iran moderniseren door middel van het verbeteren van de infrastructuur, het creëren van een publiek onderwijssysteem en het opzetten van een sterke gecentraliseerde overheid.

Perzië wordt Iran

Omdat Perzië slechts verwees naar één etnische groep binnen het grondgebied, riep Pahlavi in 1935 de wereld op om voortaan de naam Iran aan te houden om het land aan te duiden. De met kracht opgelegde modernisering en nauwe banden met het Westen van de sjah leverden veel kritiek op van de geestelijkheid en de intellectuele elite in Iran.

Iran tijdens de Tweede Wereldoorlog

De opportunistische Pahlavi werkte tijdens de Tweede Wereldoorlog met nazi-Duitsland samen en dit kwam hem duur te staan. De Russen en Britten bezetten delen van Iran en Pahlavi werd naar Mauritius verbannen om in 1941 door zijn zoon Mohammad Reza Pahlavi te worden opgevolgd.

Witte Revolutie

Mohammad Reza Pahlavi volgde de politieke koers van zijn vader en leidde het land in 1963 in de Witte Revolutie. Tijdens deze revolutie probeerde hij Iran verder te hervormen en te verwesteren door onder andere het verruimen van vrouwenrechten, het doorvoeren van de leerplicht en de aanpassing van de Iraanse kalender. De kritiek vanuit geestelijke hoek op het regime groeide en kende zijn hoogtepunt tijdens de opstanden in 1978-1979. Deze opstanden, geleid door Ayatollah Khomeini, betekenden in 1979 het einde van de Pahlavi Dynastie en het begin van de Islamitische Republiek Iran.

Islamitische Republiek Iran

Iran veranderde in de afgelopen dertig jaar sterk van karakter onder invloed van de streng islamitische leiders. Khomeini en zijn opvolgers maakten van het verwesterde Iran een land waarvan de wetgeving gevormd werd door religieuze leiders en waar dissidenten hardhandig de mond werden gesnoerd. Desondanks is de invloed van de Pahlavi Dynastie tot de dag van vandaag merkbaar. Dit blijkt onder andere uit het boek Stiekem kan hier alles van de historica en journaliste Eefje Blankevoort, die tijdens haar verblijven in Teheran in de periode 2003-2006 verrast werd door de dubbele standaarden die Iran er op na houdt.

Twee gezichten van Iran

In het publieke domein heersen de regels van de Islamitische Republiek, maar in het private leven schemeren nog vele westerse invloeden uit eerdere tijden door. De inwoners van Teheran houden zich qua uiterlijk aan de islamitische wetten, maar Eefje Blankevoort kwam al snel in aanraking met verboden zaken als alcohol, drugs en homoseksualiteit. De vrijheden die Iran voorafgaand aan 1979 kende, hebben gezorgd voor een ontwikkelde en onderwezen bevolking. Vandaag de dag proberen delen van de stedelijke bevolking op creatieve en soms gevaarlijke wijze de eerder verworven westerse gewoonten ook in de huidige zeer religieuze maatschappij te behouden.