Waarom volwassenen met poppen spelen

Drama in de poppenwereld: het bekendste poppenpaar gaat scheiden. Kermit de Kikker en Miss Piggy, beide voorbeelden van Jim Hensons bekende Muppets, willen ieder hun eigen weg gaan, en de wereld is verdrietig. Hoe is het mogelijk dat de wereld zo sterk meeleeft met twee menselijke handen, verkleed met stof en plastic?

Poppen maken ingewikkelde verhalen bereikbaar voor een groot publiek. Dat is altijd al zo geweest. Poppenspelen zijn al duizenden jaren oud en werden gebruikt om oude overleveringen en religieuze geschriften begrijpelijk te maken voor een analfabeet publiek. De poppen hadden een educatieve functie, ze leerden het publiek over levenslessen en religieuze voorschriften.

Oermens is poppenmens

Culturen van poppenspelen bestaan overal op de wereld. De oudst bekende vorm van het poppenspel ontstond waarschijnlijk in India, maar ook in andere delen van de wereld ontwikkelden poppenculturen. Rond de negende eeuw na christus ontstonden in Indonesië de Wajangpoppen, deze schaduwspelen vertelden religieuze en epische verhalen. Hopi-Indianen in Amerika kenden ook poppen, lang voordat Europeanen arriveerden.

Wajang: een voorloper van marionetten

Menselijke poppen

Om meer verhalen te kunnen vertellen, moet de pop op een mens lijken. Om deze reden ontwikkelden de poppenculturen zich. Eenvoudige poppen werden marionetten met bewegende ledematen en gelaatsuitdrukkingen. Marionetten verschenen waarschijnlijk voor het eerst in het Griekenland van de vijfde eeuw voor christus.

Kerk heeft de touwtjes in handen

Poppenculturen bestaan over de hele wereld. Maar liefs drie verschillende van deze culturen hebben de status van Immaterieel Erfgoed, verleend door UNESCO. Naast de Javaanse Wajang en Japanse Baraku staan de Italiaanse Marionetten op deze lijst. Binnen Europa is deze Italiaanse poppencultuur het bekendst. Deze cultuur ontstond op Sicilië uit de Rooms-Katholieke moraliteitsspelen. Doel was ook hier het overbrengen van een boodschap van goed gedrag.

Kostbaar, ingewikkeld en folklore

Deze poppen waren zeker niet voor kinderen. Poppen waren stuk voor stuk het resultaat van intensief handwerk. Ze waren kwetsbaar en duur. De poppen- en marionettenshows weerspiegelden dit; volledige opera’s werden nagespeeld met poppen. Deze Europese marionettencultuur bereikte haar hoogtepunt in de achttiende eeuw. Marionetten en poppen werden net zo belangrijk als acteurs. De overtuiging heerste dat poppen de menselijke acteur kon vervangen; in tegenstelling tot toneelspelers konden poppen zonder problemen religieuze kleding dragen, door de mond van de marionet kon de poppenspeler gewaagde uitspraken doen. Goed bespeelde poppen hadden geen tekortkomingen.

De bekendste marionet van Italië

Marionetten en poppen werden een vast onderdeel van Italiaanse cultuur. Met deze reden schreef Colledi vanaf 1883 zijn bekende verhalen over Pinokkio. De verhalen waren een ode aan de Italiaanse cultuur. Het verhaal houdt oude tradities in stand: het vertelt een verhaal over goed gedrag en maakt dit bereikbaar voor kinderen én volwassenen.

De ondergang van de poppencultuur?

In de tijd van Pinokkio was de Europese poppencultuur al over haar hoogtepunt. Poppen dolven het onderspit tegen de acteurs en marionetten en poppen verdwenen naar de kermissen. Deze rondreizende voorstellingen hadden niet de status van de oude poppenopera’s.

In de twintigste eeuw kregen de poppentheaters concurrentie. Nieuwe media als film en radio deden hun intrede. Marionetten en poppenspelen waren niet langer een vorm van kunst. Poppen leken achterhaald. Ze waren iets van het verleden en onnodig ingewikkeld in de tijd van film. Poppen verwerden niets meer dan speelgoed voor kinderen.

Nieuw leven voor de poppen

Hier komen de Muppets van Jim Hensons Muppets om de hoek kijken. Henson was vastbesloten om marionetten- en poppenshows te maken voor een groot publiek. De nieuwe poppenshows moesten leuk zijn, maar ook leerzaam. Hij creëerde de Muppet in de jaren 1960. Muppet is een samentrekking van de woorden puppet en marionet. Het doel was om een nieuw genre televisieprogramma te creëren. Hij wou poppen weer verbinden aan volwassenen. Het gevolg was de Muppet Show, een programma voor kinderen én volwassenen. Volwassen humor en onderwerpen horen hierbij.

Poppen worden iconen

Ondanks de mindere jaren zijn poppen en marionetten dus nooit helemaal verdwenen. Televisieseries als The Thunderbirds zijn veranderd in ware iconen en het succes van de Muppetshow is nog altijd groot. Kinderen groeien tegenwoordig op met Sesamstraat, ook een idee van Henson. Het blijkt dat men nog steeds kan leren van poppen.

De lancering naar de nieuwe eeuw

De televisie was niet een gevaarlijke concurrent; Henson wist succesvol zijn eigen kunstvorm te mengen met dit massamedium. De poppenspelen bleven voortbestaan en zijn tegenwoordig nog steeds geliefd onder een groot publiek; zolang er goed gespeeld wordt, verliest de pop geen terrein aan moderner vermaak.

Een goede poppenspeler maakt zijn marionet levensecht. Dit geldt nog altijd. De toeschouwer wordt dan meegezogen in een verhaal, zo kan een scheiding van twee fictieve poppen uitgroeien tot wereldnieuws.