Militair strateeg Helmuth von Moltke

Helmuth von Moltke, “de grote zwijger”, behaalde als chef van de generale staf het grootste militaire succes in de geschiedenis van Pruisen. Hij speelde een centrale rol in de militaire overwinningen op Denemarken, Oostenrijk en met name Frankrijk in de tweede helft van de negentiende eeuw. Hij gaf samen met het politieke vernuft van rijkskanselier Otto von Bismarck vorm aan de belangrijkste politieke gebeurtenis in Europa in de negentiende eeuw: de Duitse eenwording.

door: Jurriaan Rigter De militaire vernedering die Frankrijk door Von Moltke kreeg toegediend, werd nog eens ingewreven met het voltrekken van de coronatie van Wilhelm I tot keizer van Duitsland in het paleis van Versailles. Het was een symbolische krenking die vaak wordt aangehaald als een leidende oorzaak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

Een geniaal officier

Het militair genie werd geboren op 26 oktober 1800 in Parchim, een stadje in noord-oost Duitsland dat destijds onder Deense invloed viel. Hoewel de familienaam Von Moltke een redelijk aanzien kende, verminderden de toekomstkansen van Helmuth toen in zijn jeugd de bezittingen van zijn vader door Franse soldaten vernietigd werden(ten tijde van de Franse revolutieoorlogen). Na een korte periode in het Deense leger, trad Helmuth op 21-jarige leeftijd in Pruisische dienst, waar hij uitblonk als een geniaal officier.

Chef van de generale staf

In de periode 1835-1839 werd hij ingehuurd door het Ottomaane Rijk om hun leger te moderniseren naar de laatste Europese ontwikkelingen. Nadat Von Moltke op verschillende plaatsen ervaring had opgedaan en door de rangen van het leger klom, kreeg hij in 1857 de positie van chef van de generale staf, een positie waarin hij het Duitse leger kon moderniseren.

De Duitse unificatieoorlogen

Van de drie grote oorlogen tijdens de carriére van Von Moltke had hij het minste invloed op de eerste, in het jaar 1864 tegen Denemarken. Toen het leek alsof de oorlog een lange tijd zou doorgaan, bracht advies van Von Moltke plots toch nog een snelle overwinning voor Pruisen teweeg. Met dit succes won Helmuth de voorkeur van de koning en daarmee invloed in de oorlogen tegen Oostenrijk (1866) en Frankrijk (1870-1871). De militaire strategie van Von Moltke was in beide oorlogen op één uitgangspunt gericht: sneller dan de tegenstander de militaire kracht mobiliseren, zodat de tegenstander op het belangrijkste punt in de oorlog (zowel in tijd als plaats) in de minderheid zou zijn. Van daaruit werd dan totale overwinning werd behaald.

Het simpelste idee is moeilijk

Von Moltke’s grootste prestaties op het gebied van oorlogvoering kunnen vanuit dit basisprincipe uitgelegd worden, een basisprincipe dat hij aan de militaire theorie van Von Clausewitz ontleende. Dit principe lijkt simpel bedacht (zorg ervoor dat je meer mannen op het belangrijkste moment in de veldslag tot je beschikking hebt), maar zoals Von Clausewitz op een Cruijffiaanse manier zou zeggen: ‘alles in oorlog is simpel, maar het simpelste idee is moeilijk’. Ideeën en strategieën in oorlog zijn gemakkelijk te bedenken, maar de complexiteit ligt in de omvang van de operaties.

De Frans-Duitse oorlog onder de loep

De omvang van de operaties tegen Oostenrijk en Frankrijk was immens. Het militair genie van Von Moltke bestaat dan ook uit het feit dat hij in beide gevallen deze operaties goed kon uitvoeren, wat leidde tot grootse en snelle overwinningen op vijandelijk grondgebied. De overwinning op Frankrijk in 1870-1871 dient als een prachtige illustratie hiervan.

Overwinning op Frankrijk (1870-1871)

Ten eerste lukte het Von Moltke het Pruisische leger sneller op het belangrijkste punt te krijgen omdat Pruisen (op zijn aandringen) sterk had geïnvesteerd in spoorwegen, waardoor hij de troepen snel op vijandelijk grondgebied kreeg. Ten tweede opereerden de Pruisische eenheden sneller omdat Von Moltke uitging van de goede opleiding van Pruisische officieren. Hij gaf hun veel meer verantwoordelijkheid dan een commandant ooit tevoren, omdat hij inzag dat het in de moderne tijd met grotere legers met sneller vervoer niet meer mogelijk was alles zelf te controleren. Ten slotte was Von Moltke een meester in het coördineren van verschillende delen van het leger. Tegen Frankrijk (en in mindere mate tegen Oostenrijk) splitste hij het leger zo op, dat het Franse leger bij Sedan aan drie kanten was ingesloten. Voordat de Franse verkenners dit doorhadden, was het al te laat. Door van meerdere kanten te vuren op een opeengepakte massa Fransen, werd de volmaakte kesselschlacht (een omsingeling) bereikt. De meegereisde Franse keizer moest zich, na de korte maar hevige slachting die volgde, wel overgeven.

Uitputtende defensieve oorlogen

Het militair genie van Von Moltke blijkt uit zijn eigen conclusies na de gewonnen oorlog tegen Frankrijk. Ondanks de snelle overwinning had hij tijdens de eerdere schermutselingen in de oorlog gezien hoe snel zijn leger tijdens aanvallende charges verliezen leed door de effectieve moderne vuurwapens. Hij voorzag als één van de weinigen in de toekomst om deze reden uitputtende defensieve oorlogen (denk aan de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog).

Geen strijdplan overleeft contact met de vijand

Hoewel het in deze biografie lijkt alsof Von Moltke zijn tegenstanders versloeg door één vooropgesteld plan perfect uit te voeren, is niets minder waar.Von Moltke zou zelf namelijk de nadruk leggen op de noodzaak voor een commandant om tijdens oorlog snel te kunnen improviseren en aanpassingen te maken. Je hebt namelijk te maken met een menselijke tegenstander die zich ook zal aanpassen op jouw plannen. Deze gedachte blijkt uit Von Moltke’s bekendste uitspraak:

“No battle plan ever survives contact with the enemy.”