Otto von Bismarck en de eenwording van Duitsland

"Niet door rede en meerderheidsbesluiten worden de grote vragen van de tijd besloten, maar door ijzer en bloed", de man die deze woorden sprak, is opnieuw te horen. Een kistje met 17 geluidsopnamen zat meer dan een eeuw opgeborgen in het archief van het Thomas Edison National Historical Park bij New York, maar is gevonden. Op één van deze tapes is de stem van ‘de man van bloed en ijzer’ Otto van Bismarck te horen. Bismarck werd in 1871 de eerste rijkskanselier van het Duitse Rijk.

Tot aan de eenwording van Duitsland in 1871, bestond het Duitse Rijk uit verschillende staatjes met elk een eigen bestuur. Daar kwam met het Congres van Wenen (1814-1815) verandering in, doordat de Duitse Bond werd gecreëerd, waarin 39 staten zich verenigden onder leiding van Oostenrijk. Otto von Bismarck speelde een belangrijke rol in de aanloop naar de Duitse eenwording van 1871.

Bismarck

Otto Eduard Leopold, Prins van Bismarck, Hertog van Lauenburg werd geboren op 1 april 1815 in Schönhausen. Hij stamde uit een voorname Pruisische adellijke familie. Hij ging rechten studeren in Göttingen en Berlijn, waarna hij midden jaren ’40 lid werd van de Pruisische landdag, het parlement van Pruisen. In die positie werd hij in de jaren ’50 afgevaardigde van Pruisen bij de Duitse Bond in Frankfurt. Al in die tijd had hij een Pruisisch-nationalistische politieke visie. Liberalisme, democratie en socialisme vond hij weerzinwekkend. Hij gaf de voorkeur aan orde en dienstbaarheid. Langzaamaan begonnen de contouren van een eenheidsstaat in zijn hoofd vorm te krijgen. Maar wel met Pruisen als leidende macht. Hij zag Pruisen als zijn vaderland, niet Duitsland.

Nationalisme

Nationalisme was in die tijd met name een ideaal voor de niet-adellijke burgers die zich hadden verrijkt. De conservatieven kwamen over het algemeen uit de aristocratie, en wilden de status quo behouden. Zodoende was Bismarck een vreemde eend in de bijt. Hij verwachtte dat het vergroten van de Pruisische macht binnen de Duitse Bond gerealiseerd kon worden door een militair en economisch sterk Pruisen. Dit kon volgens hem slechts tot uiting komen door een versterking van de eenheid tussen de verschillende Duitse staten en een afname van de macht van Oostenrijk, die volgens Von Bismarck niet tot de Duitse Statenfamilie behoorde.

Diplomatie

ijn houding tegenover de positie van Oostenrijk werd echter niet door iedereen in dank afgenomen en Von Bismarck werd als gezant naar Sint Petersburg gestuurd, waarna hij werd overgeplaatst naar Parijs. Tijdens deze periode ontpopte hij zich tot een vakkundig diplomaat, wat later van pas zou komen. Bismarck werd in 1862  door koning Wilhelm I teruggehaald naar Berlijn. Hij werd benoemd tot eerste minister van Pruisen. In de jaren die volgden kreeg hij een steeds grotere macht en achter de schermen bepaalde hij de koers van Pruisen. Zijn streven was nog steeds een sterke Duitse Bond te vormen, zonder Oostenrijk. Daarvoor voerde hij drie oorlogen.

Duits-Deense oorlog (1864)

De Hertogdommen Sleeswijk en Holstein vormden de reden van de Duits-Deense oorlog. Denemarken wilde deze noordelijke hertogdommen bij hun gebied inlijven, maar dat was in strijd met de Conventie van Londen uit 1852, waarin was bepaald dat de hertogdommen zelfstandige staten moesten blijven. De Duitse Bond besloot in te grijpen en Pruisen en Oostenrijk verklaarden Denemarken de oorlog. Door het goed georganiseerde Pruisische leger, was de strijd al snel beslecht in het voordeel van de Duitse Bond. In het Verdrag van Wenen werd besloten dat de hertogdommen het gezamenlijk bezit van Oostenrijk en Pruisen werden. Dit leidde tot onenigheid tussen de twee staten.

Pruisisch-Oostenrijkse oorlog (1866)

Pruisen verliet vervolgens de Duitse bond ter ongenoegen van Oostenrijk. Een groot deel van de Duitse staten schaalde zich echter aan de zijde van Oostenrijk. De legers van Pruisen en Oostenrijk ontmoetten elkaar in Bohemen bij de slag bij Königgrätz. Het Pruisische leger was zeer gedisciplineerd en beschikte over een moderne wapenuitrusting. Het Oostenrijkse leger had een overmacht, maar was geen partij voor de Pruisen. Oostenrijk leed een verpletterende nederlaag. Bismarck wilde geen wraakgevoelens bij de Oostenrijkers op laten borrelen met het oog op de toekomst, waardoor er geen gebiedsafstand van de Oostenrijkers werd geëist. De onderhandelingen leidden op 23 augustus 1866 tot de Vrede van Praag. Bismarck was gebaat bij een snelle vrede met Oostenrijk om inmenging van Rusland of Frankrijk in de oorlog te voorkomen. De Duitse Bond werd ontbonden en in plaats daarvan werd een jaar later de Noord-Duitse bond opgericht. Naast met Frankrijk, had Pruisen ook een haat-liefde-verhouding met Frankrijk.

Frans-Duitse oorlog (1870-1871)

De aanleiding voor de oorlog was de troonopvolgingskwestie van Spanje. Verschillende vorstenhuizen in Europa meenden aanspraak te kunnen maken op de troon. Toen de Franse regering in een telegram eiste dat het familielid van de Pruisische koning zich terug zou trekken, liet Bismarck dit telegram, de Emser Depeche, uitlekken als provocatiemiddel. In 1870 leidden deze spanningen tussen Pruisen en Frankrijk tot de Frans-Duitse Oorlog. Ondanks dat de Zuid-Duitse staten niet tot de Noord-Duitse bond behoorden, streden zij wel mee aan Pruisische zijde. Pruisen wist mede door de hulp van de Zuid-Duitse staten de overwinning te behalen en veroverde Elzas-Lotharingen. De Vrede van Frankfurt werd in 1871 getekend. Door de samenwerking van de Duitse Staten lag de eenwording binnen handbereik. Op 18 januari 1871 werd deze Duitse eenheidsstaat onder leiding van keizer Wilhelm I werkelijkheid. Wilhelm I werd keizer en Bismarck de eerste Bondskanselier.

Binnenlandse politiek

Na de oorlog trad hij op als bemiddelaar bij verschillende Europese conflicten. Zo speelde hij een belangrijke rol in het Driekeizerverbond van 1873 en het Congres van Berlijn in 1878. Aan het einde van de 19e eeuw was bovendien de Industriële Revolutie op gang gekomen. Bismarck begon zijn binnenlandse politiek hierop te richten. Hij had echter weinig oog voor de sociale en maatschappelijk problemen die de Industriële Revolutie teweeg bracht. Door censuur op bladen maakte hij de arbeiders monddood en legde hij een verbod op partijvorming op, de socialistenwetten. Maar aan de andere kant zorgde hij juist weer voor de invoering van gezondheidszorg, bejaardenzorg en onderwijs. Toen Wilhelm I in 1890 echter door zijn zoon, Wilhelm II, werd opgevolgd, betekende dit het begin van het einde van de Kanselier. Wilhelm II wilde meer melk in de pap te brokkelen hebben en Von Bismarck liep daarbij in de weg. Hij werd ontslagen, kreeg een hertogentitel, een landgoed en een zetel in de Rijksdag. Otto von Bismarck stierf op 30 juli 1898 op zijn slot Friedrichsruh.

Hoewel Bismarck bekend staat als een van de meest succesvolle Duitse staatsmannen, was Bismarcks ‘afscheid’ uit de politiek niet bepaald een ‘goed afscheid’. De Rijkskanselier werd door keizer Wilhelm II min of meer gedwongen met pensioen gestuurd, maar Bismarck legde zich niet zomaar bij zijn ontslag neer. In Geschiedenis Magazine 2 van 2024 vertelt André van Voorst meer over het conflict tussen de keizer en de ouds-Rijkskanselier, dat ook na Bismarcks pensioen nog hoog oplaaide. 

Bestel

Geluidsopname

Jaren na zijn dood is de IJzeren Kanselier nu echter weer te horen op een geluidsopname uit 1889. Er is niet veel geluid beschikbaar uit de 19e eeuw, wat dit fragment op zich al bijzonder maakt. Daarnaast is het stemgeluid ook nog van Bismarck, waardoor de vondst zeer bijzonder is. Geluidstechnicus Adelbert Wangemann uit Amerika interviewde hem tijdens zijn doorreis in Europa. De interviewer koos een tiental mensen uit, waaronder Bismarck. Desalniettemin werpt het fragment geen nieuw licht op de Duitse geschiedenis, maar wel op het stemgeluid van Bismarck. Aangenomen werd dat hij een piepstem had, maar dat blijkt nu niet het geval te zijn. Hij sprak op de band een aantal woorden en zong zowel een studentenlied als de Marseillaise. Er staat veel ruis op de band, waardoor het gesproken woord van de kanselier echter nauwelijks te verstaan is.

Lees meer over de vondst op Archeologieonline.nl.