De kinderbewaarplaats: de voorganger van het kinderdagverblijf

Kinderopvang zou de ontwikkeling van jonge kinderen stimuleren. Het kabinet maakte daarom 1 september 2015 bekend extra geld te willen vrijmaken zodat alle Nederlandse peuters naar de kinderopvang kunnen. De ‘kinderbewaarplaatsen’ van vóór de oorlog hadden een heel andere insteek.

De eerste kinderbewaarplaatsen

Halverwege de negentiende eeuw ontstond een steeds grotere behoefte aan kinderopvang. De industrialisatie was in volle gang en steeds meer moeders werkten buitenshuis om het hoofd boven water te houden. Hoewel er vóór 1872 al bewaarscholen bestonden, waren de omstandigheden in deze schooltjes erg slecht. De Amsterdamse stadsgeneesheer Samuel Coronel sprak zelfs van 'holen van mensenverdierlijking'. In 1872 werden dan ook maatregelen genomen. Dat jaar werd de eerste verbeterde kinderbewaarplaats in Amsterdam geopend. Deze ‘bewaarplaats’ voldeed aan eisen van hygiëne, ruimte en licht die vergelijkbaar zijn met moderne eisen aan een kinderopvang.

Badzusters

De nieuwe bewaarplaatsen die vanaf 1872 opgericht werden waren aangepast op de werkdagen van de moeders. Zo waren de bewaarplaatsen in het begin vaak open van 7 uur ’s ochtends tot 8 of 9 uur ’s avonds. Voor 7 cent per dag konden moeders hun kinderen naar de opvang brengen, mits de kinderen vrij waren van infecties en ingeënt waren tegen de pokken. Op de eerste bewaarplaatsen in Amsterdam werkten vooral onbetaalde stagiaires die in opleiding waren bij de huishoudschool. Later, in de jaren 20, werden speciale ‘badzusters’ aangenomen die de kinderen direct naar aankomst in bad deden. Zo werd geprobeerd de hygiëne te verbeteren.

Kinderopvang als armoedezorg

Vóór de oorlog was kinderopvang voornamelijk een vorm van armoedezorg. Dit was ook de insteek van de eerste kinderbewaarplaats in Dordrecht. In 1876 werd door Ewaldina Pijzel een opvang opgericht waar kinderen heen gebracht werden waarvan de gezondheid slecht was of de moeders gedwongen moesten werken. Deze vrouwen moesten vaak werken omdat hun man geen baan had of omdat zij alleenstaand waren. Later werden zelfs buitenechtelijke kinderen door de bewaarplaats in Dordrecht opgevangen. Dit was bijzonder voor die tijd.

Eten tijdens de oorlog

Ondanks de armoede tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de kinderbewaarplaats een populaire vorm van armenzorg: veel kinderen overleefden de oorlog dankzij het eten op de bewaarplaatsen. Hoewel in de rest van Europa de populariteit van de kinderopvang na de Tweede Wereldoorlog toenam en de kinderopvang snelle ontwikkelingen zag, was dit in Nederland opvallend genoeg niet het geval.

‘Volksherstel is gezinsherstel’

In Nederland bestond aan het einde van de oorlog het ideaal ‘Volksherstel is gezinsherstel’: voor de opbouw van het land was het belangrijk dat vrouwen thuis bleven en al hun tijd in het gezin staken. Kinderopvang was er alleen voor moeders die overdag echt niet in staat waren voor kun kinderen te zorgen. Vlak na de oorlog waren er in Nederland enkele tientallen bewaarplaatsen die voor een deel door de Armenwet, maar ook door liefdadigheid en moeders zelf gefinancierd werden. Het nieuwe kabinetsplan is het bewijs dat dit idee sinds het einde van de oorlog sterk veranderd is: ook in Nederland wordt kinderopvang niet langer als een laatste redmiddel gezien.