De 10 Nederlandse werelderfgoederen

De Great Barrier Reef, de Chinese Muur en de Taj Mahal: alle drie zijn zij door UNESCO benoemd als Werelderfgoed. Toch is het niet nodig naar Australië, China of India af te reizen om Werelderfgoed te bezichtigen: ook in ons eigen Nederland heeft UNESCO maar liefst 10 (natuurlijke) monumenten tot Werelderfgoederen gemaakt.

Het Werelderfgoedverdrag

In 1992 ondertekende Nederland het Werelderfgoedverdrag van UNESCO. Zo’n 190 lidstaten hebben het verdrag ondertekend. Ze hebben met elkaar afgesproken dat zij zich zullen inzetten voor de bescherming en het behoud van de door UNESCO benoemde culturele en/of natuurlijke erfgoederen. Daarnaast wil UNESCO met dit initiatief het wederzijdse begrip tussen culturen bevorderen. Sinds 1995 zijn er in Nederland maar liefst 10 Werelderfgoederen erkend.

1.1995: Schokland en omgeving

Een eiland in de Zuiderzee

Ooit was Schokland een eiland dat middenin de Zuiderzee lag. De inwoners van Schokland hadden vaak te maken met de woeste zee die stukken van hun eiland wegsloeg. Vanaf de 12de eeuw bouwden de Schoklanders hierom terpen; zo konden ze naar een hoger stuk land vluchten als er bijvoorbeeld een stormvloed was. Echter, in 1859 besloot de overheid door de blijvende dreiging van overstromingen en de armoede die er heerste de inwoners van Schokland te verplaatsen naar het vasteland. Het water rondom Schokland werd in 1942 ingepolderd: zo ontstond de Noordoostpolder.

Archeologische schatten

Archeologisch gezien is Schokland een enorm belangrijke plek: er zijn sporen van menselijke bewoning te vinden die maar liefst 10.000 jaar terug gaan. Deze archeologische sporen zijn het bewijs dat er vanaf de prehistorie tot aan de inpoldering mensen op Schokland gewoond hebben. Hierom werd Schokland in 1995 door UNESCO benoemd tot Werelderfgoed.

2. 1996: De Stelling van Amsterdam

Een lange verdedigingslinie rond de stad

De Stelling van Amsterdam is een 135 km lange verdedigingsring rond Amsterdam. In 1799 werd Amsterdam voor het eerst vanuit het noorden binnengevallen door het Brits-Russische leger dat de Bataafse en Franse troepen wilde verdrijven. Door deze gebeurtenis besefte men dat de stad in de toekomst aan alle kanten beter beschermd moest worden. Tussen 1880 en 1913 werd een lange verdedigingsring van dijken, forten en sluizen gebouwd van maar liefst 135 km lang.

Onder water

Het verdedigingssysteem was zo gebouwd dat het gebied buiten de ring in twee dagen compleet onder water gezet kon worden. Deze functie is echter nooit in gebruik geweest. Met de uitvinding van de vliegtuig werd het onder water zetten van het land overbodig. In 1963 werd de Stelling ontdaan van de militaire status en werd het een museum . Als belangrijk historische monument heeft UNESCO de Stelling in 1996 op de Werelderfgoedlijst gezet.

3. 1997: Het Molencomplex Kinderdijk-Elshout

Een strijd tegen het water

De molens in het landschap van Kinderdijk vormen een bijzondere groep: nergens ter wereld staan zoveel molens bij elkaar als daar. Maar liefst negentien molens sieren het landschap. Zeventien van deze molens werden tussen 1738 en 1740 gebouwd. Twee zijn overgebleven poldermolens die er al voor 1738 stonden. De molens hebben een belangrijke functie gehad. Alblasserwaard, het gebied waar de molens staan, ligt onder de zeespiegel. In de 13e eeuw werd onder leiding van graaf Floris V het eerste waterschap opgericht. Er werden molens gebouwd om water van de lage boezem naar de hoge boezem te kunnen malen. Hoewel de functie van de molens nu overgenomen is door gemalen, staan de molens nog steeds symbool voor de typisch Nederlandse strijd tegen het water.

4. 1997: De historische binnenstad van Willemstad op Curaçao

Een voormalige handelspost

Toen in 1660 de slavenhandel opkwam, groeide Willemstad op Curaçao uit tot het centrum van de slavenhandel in Amerika. De West Indische Compagnie (W.I.C.) vestigde zich er in 1634 toen zij aan de Sint Annabaai een handelspost oprichtte. In de architectuur van de stad zijn dan ook veel Nederlandse invloeden terug te zien. Door een bloeiende handel met Spanje en Portugal in die tijd zijn er bovendien Spaanse en Portugese invloeden te vinden. De mix met Caribische, Afro-Amerikaanse en Iberische stijlen maakt de historische binnenstad tot een unieke kleurrijke mengeling. In de binnenstad bevinden zich onder andere Fort Amsterdam, waar de regering van Curaçao zetelt en de synagoge Mikvé Israël Emanuel, één van de oudste synagogen in Amerika.

5. 1998: Het Ir. D.F. Woudagemaal

Een stoomgemaal als baken

Grote delen van Friesland stonden in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw onder water. Hierom werd in 1913 besloten een stoomgemaal te bouwen om wateroverlast tegen te gaan. Zo gezegd, zo gedaan: in 1920 werd het Ir. D.F. Woudagemaal bij Lemmer geopend door koningin Wilhelmina. Als oudste en als enig - nog werkend - stoomgemaal ter wereld werd het monument in 1998 op de UNESCO Werelderfgoedlijst geplaatst. Naast stoomgemaal dient het monument nog een ander doel: de hoge schoorsteen van meer dan 60 meter wordt door schippers op het IJsselmeer als baken gebruikt.

6. 1999: Droogmakerij De Beemster

Van Beemstermeer naar Beemsterpolder

Een ander een goed voorbeeld van hoe Nederland de strijd met het water aanging is Droogmakerij De Beemster bij Purmerend. Door een sterk groeiende stadsbevolking was er in de 17e eeuw steeds meer behoefte aan voedsel. Daarom wilde men het Beemstermeer droogleggen om er vruchtbare landbouwgrond van te maken. Om het meer werd een dijk gebouwd en met maar liefst 43 molens werd het water weggepompt. Dit liep wel enige vertraging op: door een storm in 1610 liep de bijna droge Beemster zo goed als vol en kon men weer opnieuw beginnen. In 1612 werd de inmiddels droge polder aan de hand van een beroemd strak geometrische patroon ingericht, waaraan het gebied haar Werelderfgoedstatus te danken heeft.

7. 2000: Het Rietveld Schröderhuis

Een icoon binnen de architectuur

In 1924 werd dit opvallende huis, ontworpen door architect Gerrit Thomas Rietveld, gebouwd in Utrecht. In die tijd bestond er een vooruitstrevende kunstenaarsbeweging genaamd De Stijl, die bestond uit Nederlandse architecten en kunstenaars. De bouw van het Rietveld Schröderhuis werd het manifest van de beweging. Het huis werd gebouwd voor Truus Schröder-Schräder, die er van 1925 tot 1985 woonde, en wordt gezien als een icoon binnen de moderne architectuur. Vele hedendaagse architecten zijn door het ontwerp van het huis geïnspireerd geraakt. Nu is het huis tot museum gemaakt en trekt zo’n 12 000 bezoekers per jaar.

Lees hier meer over het Rietveld-Schröderhuis

8. 2009: De Waddenzee

Een nutteloze moddervlakte?

50 jaar geleden waren er plannen de Waddenzee in te polderen zodat de zeebodem gebruikt kon worden als landbouw- en woongrond. Veel mensen zagen het Waddengebied toen als een nutteloze moddervlakte die bovendien slecht bevaarbaar was: het viel immers twee keer per dag droog. De toen 16-jarige Kees Wevers richtte na het horen van de inpolderingplannen in 1965 de Waddenvereniging op die zich zou verzetten tégen de inpoldering van de Waddenzee en vóór de bescherming van het gebied. Mede dankzij het verzet van de Waddenvereniging zijn de plannen voor de inpoldering niet doorgegaan.

Een wegrestaurant voor vogels

Inmiddels wordt het belang van het gebied erkend, onder andere door de Werelderfgoedstatus. Zo is het 10 000 m2 grote Waddengebied het grootste inter-getijdengebied van de wereld en daarom voor onschatbare waarde voor de vele trekvogels die de drooggevallen Waddenzee ieder jaar opnieuw als ‘wegrestaurant’ gebruiken.

9. 2010: De Grachtengordel van Amsterdam

Een bloeiende handelsstad

Tijdens de Gouden Eeuw was er behoefte aan een flinke uitbreiding van de stad Amsterdam. De stad werd gedurende de 16e en 17e eeuw acht keer zo groot dankzij de enorme instroom van industrie en mensen. In de 17e eeuw begon men daarom met de aanleg van grachten om meer ruimte te creëren. De Herengracht, Keizersgracht en de Prinsengracht werden aangelegd: alledrie grachten die bestemd waren voor welgestelde Amsterdammers. Vanaf 1660 werd het grachtenstelsel nog wat uitgebreid door de aanleg van de beroemde Gouden Bocht in de Herengracht. Zo kreeg Amsterdam de rijke en grootse uitstraling die paste in de tijdsgeest van de Gouden Eeuw.

Lees hier meer over de Grachtengordel van Amsterdam

10. 2014: De Van Nellefabriek

‘Een gedicht in staal’

Tussen 1927 en 1930 werd deze iconische fabriek gebouwd. De directeur van de Van Nelle fabriek, Kees van der Leeuw, wilde een fabriek waarin de werkomgeving zo prettig mogelijk was. In de fabriek zijn dan ook geen kelders gebouwd en is er bij het ontwerp veel aandacht besteed aan het toelaten van voldoende licht en ruimte. Het opvallende ontwerp trok internationaal de aandacht. Zo noemde architect en fotograaf H. Robertson het zelfs een ‘gedicht in staal’. Tot 1995 werd er in de fabriek koffie, thee en tabak verwerkt. Nu is het complex omgetoverd tot werkplek voor creatieve ondernemers.

Lees hier meer over de Van Nellefabriek