Wat maakte de Romeinse expansie zo succesvol?

De Romeinen wisten eeuwenlang de gebieden rondom de Middellandse Zee in handen te houden. Men besteedt vaak aandacht aan de Romeinse expansie: de brute veroveringstocht van Caesar en de verwoesting van Carthago zijn goede voorbeelden. Misschien nog belangrijker voor de handhaving van het Romeinse Rijk was hun aanpak nadat zij gebieden hadden veroverd.

Vroege expansie en burgerrecht

Tussen 509-265 v. Chr. voerde Rome oorlog met en tegen de Etrusken, de leden van de Latijnse bond (waar Rome ooit zelf onderdeel van was) en de bergstammen uit het noorden. Deze partijen, die vaak vochten in coalities, waren aan elkaar gewaagd. Pas na 350 v. Chr. werd Rome langzaam de dominante partij in Midden-Italië. De Latijnen behielden hun eigen burgerrecht en werden in het huwelijk gelijkgesteld aan Romeinse burgers.

Dominantie in Italië

Hoewel rond 240 v. Chr. de hele laars van Italië onder heerschappij van Rome stond, was niet al het land daadwerkelijk Romeins grondgebied. Alles veroveren én in bezit houden, zou teveel manschappen en geld kosten. Een deel van het veroverde gebied werd wel opgeëist en pachtte Rome aan kolonisten: zowel kansarme boeren als grootgrondbezitters konden dit land bewerken en Rome inde een deel van de opbrengst. Als het armere boeren lukte genoeg grond in bezit te krijgen konden zij zelfs toe treden tot het leger, wat tot een hogere sociale klasse werd gerekend en kans bood op een politieke carrière.

Verschillen tussen veroverde gebieden

De gebieden die de Romeinen gedurende hun grote expansie veroverden werden verschillend behandeld. De gebieden die in taal en cultuur met de Romeinen verwant waren en zich uit vrije wil aansloten bij Rome heetten municipia en werden min of meer bij het Romeinse grondgebied geïncorporeerd (maar hadden wel een grote mate van zelfbestuur). De meeste verslagen volken in Italië sloten verdragen met Rome, waardoor zij socii (bondgenoten) werden. Zij leverden troepen en volgden de Romeinse politiek. In ruil daarvoor behielden zij zelfbestuur. De eerste echte provincie van het Romeinse rijk was Sicilië, dat in 241 onder bestuur van een praetor kwam te staan.

Romanisering

Doordat Rome geen ingewikkelde bestuurlijke apparaten moest opzetten in veroverde gebieden, leverde de vroege expansie alleen maar voordelen op. Tegelijkertijd leidde de Romeinse overheersing langzaam tot een romanisering (overname cultuur) van Italië. In de keizertijd kregen de inwoners van gebieden die (bijna) volledig geromaniseerd waren volledig burgerrecht en daarmee waren de gebieden niet langer socii en municipia.

Expansie buiten Italië

Na de verovering van Italië volgde de expansie ten koste van Carthago, de volken van het Iberische schiereiland en van de Hellenistische(Griekse en Macedonische) stadstaten. In de Alpen en West-Europa werden de veroverde gebieden meteen provincies onder Romeins bestuur. Dit land zagen de Romeinen als hun grensgebied dat beschermde tegen het ‘gevaarlijke Noorden’ (de Galliërs hadden al eerder verwoesting in Italië aangericht). In Oost-Europa zagen de Romeinen in de Griekse stadstaten een verwante cultuur, die zij respecteerden en daarom liever zelfbestuur gaven.

Verdeel- en heersstrategie

Om de expansie ten koste van Carthago en de hellenistische stadstaten te verwezenlijken, maakte Rome gebruik van de bekende verdeel- en heersstrategie. Rome gaf kleinere vijanden van de grote staten in Noord-Afrika, Griekenland en Macedonië geld en wapens om de grote staten te verzwakken. Dit pasten de Romeinen ook nog na verovering toe, zodat de volken aldaar te druk waren onderling te strijden om in opstand te komen tegen Rome.

Egypte

Het Ptolemeïsche Egypte verging ditzelfde lot. Rome lijfde Egypte niet in als provincie, maar stond ook niet toe dat anderen er aanspraak op konden maken. Het Egyptische rijk zelf verzwakte enorm door troonstrijd en onrust. Egypte was een enorm belangrijke schakel in het Romeinse Rijk. Het was namelijk ‘de graanschuur’ van Rome. Door de overschotten in Egypte kon Rome zijn legers voeden en gratis brood blijven uitdelen in de hoofdstad.

Negatieve kanten

Aan de grote expansie van het Romeinse Rijk kleefden ook nadelen. Naarmate het Rijk in omvang toenam, waren er meer bestuurlijke centra nodig om het in stand te houden. Daarnaast had het rijk rond het jaar 100 zo’n lange grens dat er meerdere legers in stand gehouden moesten worden. Om deze te betalen, moest meer belasting worden geïnd, waar weer een groter bestuurlijk apparaat voor nodig was. Bovendien hadden grootgrondbezitters steeds meer land in handen gekregen en deze machtige mannen verzetten zich tegen de belastingen. Deze situatie werd op den duur steeds nijpender, wat uiteindelijk één van de oorzaken was voor de val van het Romeinse Rijk.