Wladyslaw Szpilman: Joodse pianist die aan een zekere dood wist te ontsnappen

Szpilman was een bekend pianist en componist in het Polen van de jaren ’30. Na de verovering van Warschau door Duitsland in 1939 kwam hij in een nachtmerrie terecht. Ondanks vele hachelijke momenten wist hij, mede door zijn bekendheid als pianist, de oorlog te overleven. Zijn opmerkelijke verhaal is bekend geworden door het boek The Pianist en de gelijknamige film.

Sinds 1935 speelde Szpilman piano voor klassieke muziek en jazzmuziek bij het radiostation Polskie Radio. Hij verdiende zijn brood verder met het schrijven van muziek voor film en het schrijven van eigen liedjes, die redelijk populair waren in Polen. Voordat het land werd bezet door de Duitsers was hij dan ook een ster in Polen.

De start van de Tweede Wereldoorlog

Dit veranderde na de bliksemsnelle inname door de Duitsers in september 1939. Vanaf 18 september werd Warschau omsingeld en gebombardeerd. Szpilman zijn eerste ervaring met de Tweede Wereldoorlog was een 18 dagen durend bombardement van zijn stad.

Oprichting van het Joodse kwartier

Stapsgewijs werd het de familie van Szpilman en de andere Joodse families duidelijk wat zij van het naziregime konden verwachten. De eerste stap was de gedwongen verhuizing van alle Joodse families naar het ommuurde getto dat de Duitse gouverneur-generaal Hans Frank had gecreëerd, ook wel het Joodse kwartier genoemd. Dit getto was slechts 2,4% van de oppervlakte van Warschau, terwijl de Joden 30% van de bevolking vormden.

Erbarmelijke omstandigheden

Het overvolle Joodse kwartier werd al snel onhygiënisch en ziektes verspreidden zich. Bovendien was het aantal calorieën dat de Duitsers per inwoner toewezen voor ‘een normale Poolse burger’ slechts 699, maar voor een inwoner van het getto een levensgevaarlijke 184. Vanzelfsprekend ontstonden er smokkelroutes en illegale werkplaatsen om te overleven. Szpilman had als één van de weinige Joden een baan in het getto: hij was geliefd als pianospeler in de restaurants van het Joodse kwartier. Hij verdiende net genoeg om zijn familie  tussen 1940 en 1942 in leven te houden.

Szpilman gered van deportatie

Nadat de Duitsers het besluit tot de uitroeiing van alle Joden hadden genomen tijdens de Wannsee conferentie in 1942, werden de inwoners van het getto geleidelijk naar vernietigingskamp Treblinka gedeporteerd. Toen Szpilman en zijn familie (moeder, vader, broer en twee zussen) in de rij stonden voor een transport naar Treblinka, trok een lid van de Joodse politie van het getto hem uit de rij. Deze Jerzy Lewinski herkende Szpilman van een concert en redde hem daarom van een zekere dood. Szpilman zou niemand van zijn familie ooit nog terugzien.

Joodse opstand

Ondanks de slechte omstandigheden, deportaties en willekeurige executies binnen het getto, waren er nog geen Joden in opstand gekomen. Szpilman kwam er echter achter dat in het geheim een opstand werd voorbereid. Hij droeg hier een steentje aan bij door mee te helpen met het smokkelen van wapens. Tijdens deze Joodse opstand verkregen de opstandelingen tijdelijk de controle over het getto, maar dit leidde uiteindelijk slechts tot de ultieme ondergang van de Joodse bevolking.

Schuiladressen

Szpilman wist het getto te ontsnappen en verkreeg onderdak bij verschillende bevriende muzikanten. Deze schuiladressen moest hij stuk voor stuk ook ontvluchtten, want de Duitsers kregen hem een aantal keer bijna te pakken. Vanaf augustus 1944 had Szpilman geen andere keus dan in een verlaten gebouw te schuilen.

´Een goede Duitser’

Een Duits officier, genaamd Wilm Hosenfeld, ontdekte de Joodse pianist in het verlaten gebouw. Zij deelden een voorliefde voor piano. Hosenfeld was de reden dat Szpilman het laatste jaar van de oorlog doorkwam. Volgens Szpilman zag Hosenfeld een klein luik dat naar een zolder in het gebouw leidde. Hosenfeld bracht hem een aantal keer voedsel en nieuws van het front. Hij verliet Szpilman in december 1944 met het nieuws dat de oorlog in de lente afgelopen zou zijn. Hosenfeld stierf in een Sovjet gevangenenkamp, ondanks pogingen van Polen na de oorlog om hem te bevrijden.

Na de oorlog

Na de gruwelijke jaren die Szpilman tijdens de Tweede wereldoorlog had beleefd, pakte hij zijn oude leven als muzikant weer op. Hij stierf in juli 2000 op 88-jarige leeftijd. Polskie radio vernoemde studio 1 naar Szpilman ter nagedachtenis aan zijn bijzondere verhaal. Hij kreeg bovendien een graf op de militaire begraafplaats Powazki.