Albert Speer: Architect van de Duivel?

Adolf Hitler had in zijn tijd als führer grootse plannen voor Europa. Het continent moest veroverd worden, Oost-Europa moest dienen als lebensraum voor het Duitse volk en het Joodse ‘probleem’ moest opgelost worden. Hitler had ook grote plannen voor Berlijn. Hij hield van kunst en architectuur en wilde van Berlijn de hoofdstad van Europa maken door grootschalige verbouwingen. De man die dit moest verwezenlijken was zijn ‘huisarchitect’, Albert Speer.

Vroege leven Speer

Op 19 maart 1905 werd Albert Speer geboren in het plaatsje Mannheim te Duitsland. Zijn vader was een architect. Speer wilde eigenlijk helemaal geen architect worden, maar een wiskundige. Toch koos hij voor een studie  architectuur om simpelweg zijn vader te plezieren. Na zijn opleiding ging hij dan ook dit beroep uitoefenen en werd hij beïnvloed door de architect Heinrich Tessenow, voor wie hij ook werkte als assistent voor een aantal jaar.

De nazi denkwijze

Speer gaf een aantal lessen aan Tessenows studenten en het was op deze manier dat hij in contact kwam met het nazi-denken. In 1930 hadden namelijk een aantal studenten Speer aangemoedigd om naar een nazibijeenkomst te gaan waar Adolf Hitler sprak. Hierna ging hij nog naar een bijeenkomst waar Joseph Goebbels sprak. Speer raakte naar eigen zeggen ‘bedwelmd’ door wat hij zag en hoorde; hij ging in 1931 bij de nazipartij.

Band met Hitler

Speer gebruikte zijn talent en kreeg al snel een goede reputatie in de nazipartij. Zijn eerste opdracht in dienst van de nazi’s was in een wijk in Berlijn. Karl Hanke was daar een belangrijk nazi en gaf Speer de taak om zijn huis opnieuw in te richten. Hanke was zeer tevreden met het resultaat, waardoor hij Speer aanbeval bij Goebbels om het hoofdkwartier van de nazi’s in Berlijn te verbeteren. Ook deze opdracht voerde hij uitstekend uit. Toen de nationaalsocialisten in 1933 de macht hadden gegrepen, kwam hij in contact met Hitler.

Vertrouwd persoon

Goebbels was onderdeel van Adolf Hitlers vertrouwde cirkel van mensen die dicht bij hem stonden, waardoor het niet lang duurde voordat Hitler interesse in Speer en zijn werk toonde. Hitler wilde in zijn jonge jaren architect worden en was zeer geïnteresseerd in architectuur. Speer was dan ook de perfecte persoon met wie hij kon discussiëren over architectuur-ideeën. De twee mannen werden vrienden en werkten samen aan vele projecten. Hitler wilde graag gebouwen in Duitsland die duizend jaar lang zouden kunnen blijven staan, een taak waarvoor Speer volgens hem uiterst geschikt was.

Welthauptstadt Germania

In 1937 kreeg Speer van Hitler echter de grootste taak in zijn leven: het transformeren van Berlijn in ‘Germania’, een nieuwe wereldhoofdstad en het centrum van de ‘beschaafde’ wereld. In zijn memoires verhaalt Speer over zijn discussies met Hitler over dit onderwerp: “Berlijn is een grote stad, maar niet een echte metropolis. Kijk naar Parijs, de mooiste stad ter wereld of zelfs Wenen. Deze steden hebben een verheven stijl. Berlijn is niets meer dan een ongereguleerde verzameling van gebouwen. We moeten Parijs en Wenen voorbijstreven”, aldus Hitler tegen Speer. Het was een grote onderneming, maar in januari 1938 presenteerde Speer zijn plannen aan het publiek.

Groot enthousiasme

De reacties binnen Duitsland waren enthousiast, met alle kranten die er gedetailleerd over schreven. Zelfs de New York Times was onder de indruk: “Dit is misschien wel het meest ambitieuze bouwproject van de moderne tijd.” Van ambitie was er zeker sprake bij Speers plannen. Overeenkomstig met Hitlers eigen originele schetsen, focusten de projectgroep zich op een grote boulevard die zeven kilometer van noord naar zuid moest lopen door het centrum van de stad. Een ander plan was om de grote ‘Volkshalle’ te bouwen, nabij de Reichstag.

‘Tijdelijke’ stop

Dit bouwwerk zou (als het bewerkstelligd was) de grootste ingesloten ruimte ter wereld zijn met een koepel die maar liefst 16 keer zo groot was als die van het Sint Pieter in Rome. Het was ontworpen om 180.000 mensen tegelijk te kunnen ontvangen. Hitler wilde ook nog een 117 meter hoge Ark de Triomf bouwen waar de namen van de 1.8 miljoen omgekomen Duitse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog op de muren gegraveerd zouden worden. De Tweede Wereldoorlog stopte de bouwplannen, maar zowel Hitler als Speer dachten dat dit uitstel slechts tijdelijk zou zijn.

Speers rol in de oorlog en nasleep

Speers plannen gingen door de oorlog dus niet door, maar dit betekende niet dat hij stilzat. Hij werd in 1942 aangesteld als de minister van Bewapening en Oorlogsproductie. Speer werd de grote planmaker voor Duitslands oorlogseconomie en verantwoordelijk voor de bouw van strategische wegen en verdedigingspunten. De kersverse minister slaagde ondanks bombardementen van de geallieerden erin om de wapenproductie van Duitsland met grote aantallen te doen stijgen. Hij behaalde dit door krijgsgevangen en slavenarbeid te gebruiken in de munitiefabrieken. Circa 2 miljoen krijgsgevangen werden door Speer gebruikt.

Bekennen van schuld

Speers relatie met Hitler verslechterde toen hij de führers bevelen weigerde om industriële fabrieken te vernietigen uit strategische overwegingen. De geallieerden rukten flink op en kwamen steeds dichterbij. Tijdens de processen van Neurenberg in 1946 werd Speer schuldig bevonden aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Zijn getuigenis was opmerkelijk, want hij was de enige nazi die verantwoordelijkheid voor de nazipraktijken accepteerde van zowel zijn eigen acties als ook de acties die niet onder zijn controle waren. Hij kreeg 20 jaar gevangenisstraf. Speer betuigde spijt voor de daden van de nazi’s, maar ontkende de rest van zijn leven dat hij iets afwist van de ‘Endlösung’ van het Jodenprobleem. Speer overleed in 1981 te Londen.