De Sovjet-invasie van Afghanistan

De Sovjet-invasie van Afghanistan begon in de nacht van 23 op 24 december 1979. De Sovjets bleven daarop ruim negen jaar in het Centraal-Aziatische land om de communistische pro-Sovjet regering te steunen tegen de opstand van de islamitische Moedjahedien. Door het gebrek aan succes van het Rode Leger wordt deze oorlog ook wel eens omschreven als de ‘Vietnamoorlog van de Sovjet-Unie’.

Russische invloedssfeer

Door de ligging van Afghanistan bevindt het land zich al een paar honderd jaar in of aan de rand van de Russische invloedsfeer. Het land was in de 19e eeuw bijvoorbeeld een spil in The Great Game, een conflict tussen de Russen en de Britten (die met India ook bezittingen in de buurt hadden) over economische, militaire en politieke invloed in Centraal-Azië. In het begin van de 20e eeuw kwam er een einde aan dit ‘grote spel’, maar de Russische invloed in Afghanistan bleef. De machtsovername door de communistische Democratische Volkspartij van Afghanistan op 24 april 1978 leidde daarop tot een intensivering van de interesse van de Sovjets in het land.

Invasie

Het bewind van de communistische, atheïstische Democratische Volkpartij leidde echter ook tot een opstand van de islamitische Moedjahedien, die maar niet door de communisten de kop ingedrukt kon worden. De Sovjet-Unie besloot daarom eerst de Democratische Volkspartij met militaire adviseurs te steunen, maar nadat dit niet het gewenste effect had gaf Sovjetleider Leonid Breznjev eind december 1979 het Rode Leger het bevel om Afghanistan binnen te vallen. In één snelle tangbeweging werden alle grote Afghaanse steden ingenomen en elimineerden en vervingen de Sovjets president Hafi-zoella Amin door, de makkelijker te beïnvloeden, Babrak Karmal.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Bloedige patstelling

Het eerste verzet waar de Sovjets op stuitten bestond vooral uit enkele burgeropstanden in steden en muitende soldaten, die snel werden verslagen door het veel beter uitgeruste Rode Leger. Vanaf maart 1980 ging het conflict echter een nieuwe fase in, waarbij de Sovjets de grote steden en belangrijke wegen in handen hadden en de Moedjahedien het platteland controleerden. En bij tijd en wijle hadden de Sovjets zelfs nauwelijks controle over sommige steden. In plaatsen als Herat en Kandahar werd vanaf het begin tot het einde van de Russische aanwezigheid in Afghanistan vrijwel continue gevochten. De Sovjets konden ondanks hun technische superioriteit tijdens verschillende offensieven niet de overhand krijgen en halverwege de jaren ’80 bevond het conflict zich in een patstelling.

Dat was deels te wijten aan een inschattingsfout van de Russen. In eerste instantie hadden zij niet verwacht dat zij zo bij de strijd betrokken zouden raken, maar nadat duidelijk werd dat dat wél het geval zou zijn, zat de militaire cultuur van het Rode Leger in de weg. Het Rode Leger was ingesteld op een conventionele oorlog met een andere grootmacht. Van de hoogste tot de laagste rang waren de militairen getraind op een oorlog tegen andere geregelde troepen, met tanks, kanonnen, vliegtuigen en wellicht atoombommen, maar niet op een guerillia-oorlog die werd gevoerd door allerlei verschillende lokale krijgsheren. Het Rode Leger had de grootste moeite zich aan te passen aan die manier van oorlog voeren. De offensieven waren van de Russen vaak succesvol in het doorbreken van de vijandelijke linies en het oprollen van uitvalsbases van de Moedjahedien. Maar de strijders zelf doken na verloop van tijd weer ergens anders op om de strijd weer voort te zetten. 

De offensieven van de Sovjets gingen vaak gepaard met grote bombardementen. Als er ergens een konvooi op een mijn was gereden, sloegen de Sovjets vaak terug door nabijgelegen plaatsen met de grond gelijk te maken. Bij zulke bombardementen vielen veel burgerdoden, waardoor de Afghaanse bevolking steeds meer afkeer kreeg van de Russische aanwezigheid en meer en meer partij koos voor de Moedjahedien. Als reactie op het verzet gingen de Sovjets meerdere keren over tot grove oorlogsmisdaden, waarbij soms honderden burgers standrechtelijk werden geëxecuteerd. Ook pasten de Russen een soort tactiek van de verschroeide aarde toe, waarbij bewust onherstelbare schade aan irrigatiesystemen werd toegebracht, in een poging de verzetshaarden uit te hongeren. Volgens andere rapporten maakten Sovjet-soldaten zich ook schuldig aan verkrachtingen en werd er in gevangenissen gemarteld. 

Invloed van de CIA in Afghanistan

De Moedjahedien waren wel in staat om zich aan te passen aan de tactieken van het Rode Leger en dankzij uitgebreide steun van de Amerikaanse CIA en China kregen zij langzamerhand de overhand in het conflict. Hun aantallen groeiden enorm doordat grote hoeveelheden islamitische vrijwilligers uit omringende landen de troepen versterkten, waaronder de Saoediër Osama bin Laden.

Burgerleed

Het Rode Leger verloor tijdens het conflict uiteindelijk zo’n 15.000 man van de ruim 600.000 Russen die in Afghanistan hebben gediend (het bezettingsleger was echter nooit groter dan 100.000 soldaten). Aan de kant van de Moedjahedien kwamen zo’n 90.000 strijders om het leven. Het grootste aantal slachtoffers viel echter onder de burgerbevolking: schattingen lopen uiteen van 600.000 tot 2 miljoen. De foto van Sharbat Gula, ‘het meisje met de groene ogen’, kwam symbool te staan voor het burgerleed in de strijd tussen de communisten en de Moedjahedien. Naast het grote aantal slachtoffers, ontvluchtten miljoenen burgers ook het land. De foto, gemaakt door Steve McCurry, werd gemaakt in een vluchtelingenkamp in Pakistan in 1984.

Gevolgen

Na de Russische terugtrekking bleef de oorlog tussen het communistische bewind en de islamitische strijders nog doorgaan tot 1992, waarna de Moedjahedien aan de macht kwamen. In 1996 leidde interne verdeeldheid binnen deze groep tot een machtsovername door de Taliban.