Russische troepen verlaten Afghanistan na 9 jaar bezetting

De Sovjet-troepen trokken zich op 15 februari 1989 terug uit Afghanistan. Negen jaar lang probeerde het Rode Leger om het land onder controle te houden, maar zonder resultaat. In deze periode vielen miljoenen slachtoffers. De tegenstanders van de Sovjets, de Afghaanse Mujahideen werden gesteund door de Amerikaanse inlichtingendienst CIA.

Aanloop Afghaanse Oorlog

De Sovjet Unie heeft door eerdere invasies een stempel gedrukt op de geschiedenis van Afghanistan. Zo maakte het land gedurende ‘The Great Game’ (1813-1907) onderdeel uit van de machtsstrijd tussen de Sovjet Unie en Groot Brittannië om Centraal Azië. In Afghanistan werd in 1965 de Democratische Volkspartij opgericht, gebaseerd op de communistische principes van de Sovjets.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Tot ieders verbazing slaagde een staatsgreep van deze communistische partij in 1978. Afghanistan was immers een overwegend islamitisch land en de opmars van de seculiere communisten verbaasde veel mensen. De nieuwe gelijke rechten voor vrouwen en de communistische verdeling van de landbouwgrond stuitte op grote weerstand bij de traditioneel islamitische bevolking. Die weerstand bestond eerst uit protesten, maar liep na verloop van tijd uit op een gewapende strijd. De communistische Volkspartij werd in de strijd tegen deze grote protesten gesteund door de Sovjet-Unie. Dat er binnen verschillende Afghaanse politieke bewegingen ook geen eenheid bestond, voedde de onrust. De Afghaanse regering kreeg hulp vanuit de Sovjet-Unie. Die hulp bestond eerst slechts uit militair advies, maar omdat succes uitbleef achtte Sovjetleider Leonid Breznjev zwaardere maatregelen noodzakelijk.

Russische invasie tijdens Koude Oorlog

Het Rode Leger passeerde in de nacht van 23 op 24 december 1979 de grens van Afghanistan. Al snel werden de grote steden ingenomen. Het platteland bleef echter in handen van de islamitische Mujahideen. De Sovjets konden ondanks hun technische superioriteit geen controle krijgen over het conflict. Het leger was voorbereid op een grote oorlog tegen westerse mogendheden en wist zich geen raad met de guerilliastrijd in Afghanistan. Halverwege de jaren ’80, na jaren van geweld, bevond de strijd zich in een patstelling. Die patstelling was mede te danken aan Amerikaanse invloed. Op het moment van de Russische inval was er in de Koude Oorlog sprake van een fase van ontspanning. Een fase die detente genoemd wordt. Tijdens deze periode zochten de Verenigde Staten en de Sovjet Unie toenadering tot elkaar. De inval in Afghanistan zorgde er echter voor dat de spanning tussen de landen weer oplaaide. Als reactie op de Russische invasie besloot de Verenigde Staten steun te verlenen aan de Mujahideen.

Einde Russische bezetting Afghanistan

Door de hulp van de CIA en islamitische strijders uit buurlanden, verzandde de strijd in een eindeloze guerilliaoorlog, waarbij de Sovjets veel meer actief moesten vechten dan Breznjev in eerste instantie had voorzien. Daarnaast had de aanwezigheid van de Sovjet-militairen en het grove geweld waarmee zij tekeer gingen, alleen maar negatieve gevolgen voor de Sovjets. Het enorme aantal burgerslachtoffers dreef steeds meer mensen naar de kant van de Mujahideen, waardoor zij de overhand kregen in de strijd. De wapens die de CIA leverde, gaven de Mujahideen ook steeds meer slagkracht. Berucht waren de 'stingers', draagbare luchtdoelraketten die vanaf de schouder afgevuurd kunnen worden. Vanaf 1986 begon de CIA die aan de Mujahideen te leveren, zodat zij weerbaarder waren tegen de helikopters van het Rode Leger. Volgens veel verhalen schoten de Mujahideen dankzij die stingers zo veel helikopters uit de lucht, dat de oplopende verliezen doorslaggevend zouden zijn geweest voor Gorbatsjov om tot terugtrekking te beslissen. Historici wijzen er echter op dat er weinig gegronde aanwijzingen zijn voor de doorslaggevende rol van de stingers. Desalniettemin was halverwege de jaren 80 de situatie voor de Russen uitzichtloos. 

Er waren meer factoren die een grote rol speelden. De aanwezigheid van 100.000 soldaten die altijd wel ergens in een gevecht verwikkeld waren, drukte zwaar op de economie van de Sovjet-Unie. Een economie die er tegen het einde van de jaren 80 toch al slecht voor stond. De nieuwe Russische leider Mikhail Gorbatsjov begon al in 1985 met het zoeken naar een manier om Afghanistan te verlaten. De grootste uitdaging was om toch nog een soort van succes te claimen. Dat was nodig om zowel de bevolking, maar ook de politieke top en internationale inlichtenorganisaties ervan te overtuigen dat het geen roemloze aftocht zou zijn. Langzaam werd er aan politieke knoppen gedraaid om de terugtrekking in gang te zetten. De Afghaanse regering werd vervangen en onder leiding van de nieuwe secretaris-generaal van de Afghaanse communistische partij, Najibullah Ahmadzai, werd het beleid meer gericht op Afghaanse zelfstandigheid. Rebellenleiders werden niet meer bevochten, maar moesten overtuigd worden van de materiele voordelen van aansluiting bij de regeringspartijen om te voorkomen dat zij in een eventueel machtsvacuum zouden duiken.

Op 20 juli 1987 werd het terugtrekken aangekondigd en in mei 1988 verlieten de eerste Sovjets het land. Dat leidde echter niet tot een afname van het geweld. In tegendeel. De Mujahideen bleven aanslagen plegen op Russische troepen en de Afghaanse regering dreigde al snel in te storten. De terugtrekking liep zelfs uit op een politiek conflict tussen de Afghaanse regering en de Sovjets, de Afghanen wilden liefst dat er nog meer dan tienduizend Sovjet-troepen in het land zouden blijven. Toch zette de Sovjet-Unie, na felle discussies binnen de hoogste kringen van het Politbureau, de terugtrekking door en op 15 februari 1989 verlieten de laatste Russische soldaten het land. Het Rode leger had 15.000 soldaten in de oorlog verloren. Aan de kant van de Mujahideen waren 90.000 strijders overleden. Er wordt daarnaast geschat dat tussen de 600.000 en 2 miljoen Afghaanse burgers slachtoffer zijn geworden.

Gevolgen voor Afghanistan

Nadat de Russen zich fysiek hadden teruggetrokken bleven zij de communistische partij in Afghanistan wel steunen. Er werden wapens geleverd waardoor de burgeroorlog in het land nog jaren voortduurde. Aan de steun kwam met de val van de Sovjet-Unie echter een einde, waardoor het Afghaanse leger snel haar slagrkacht verloor. In 1992 kwamen de Mujahideen aan de macht, maar vier jaar later leidde interne verdeeldheid ertoe dat een aftakking van de partij, genaamd de Taliban, de leiding van het land kon overnemen. Het is een paradox dat de V.S. deze partij steunde tegen de Russen, maar hen in 2001 zelf de oorlog verklaarde.