Monumentendag te danken aan Napoleon

Dit weekend is het weer zo ver: de Nederlandse Open Monumentendag. In heel Nederland openen monumentale gebouwen gratis de deuren voor bezoekers. De Nederlandse monumentenzorg vindt zijn oorsprong in de Franse Tijd. Zo bezien is de Open Monumentendag dus te danken aan Napoleon.

Een keizerlijk decreet

De Franse keizer Napoleon Bonaparte was de eerste die monumentenzorg vastlegde in de wet. In 1809 vaardigde hij een keizerlijk decreet uit waarin hij Belgische en Nederlandse kerkelijke organisaties verplichtte hun eigen – monumentale – kerkgebouwen te onderhouden. Hoewel in de achttiende- en negentiende eeuw steeds meer liefhebbers van oudheden doordrongen raakten van de noodzaak dat het erfgoed beschermd moest worden, duurde het nog lang voordat Europese overheden doordrongen raakten van het idee dat dit hun verantwoordelijkheid was. Veel oude objecten en gebouwen waren in privébeheer. Pas 66 jaar later, in 1875, nam de Nederlandse overheid de taak over en werd begonnen met het verstrekken van subsidies voor restauraties. In 1918 werd het Rijksbureau voor Monumentenzorg opgericht.

Internationale samenwerking

Ondertussen kwam er ook op internationaal vlak steeds meer aandacht voor de noodzaak voor monumentenzorg. Tijdens een conferentie in Athene in 1931 stelde een internationale groep architecten en technici een manifest op met zeven richtlijnen voor de bescherming en het behoud van monumenten. Hierop volgde in 1954 het Verdrag van ’s-Gravenhage, waarbij werd afgesproken dat historische bouwwerken ten tijde van oorlog moesten worden ontzien. Dat betekende dat soldaten voortaan gebouwen voorzien van een blauw-wit monumentenschildje niet meer mochten gebruiken of beschadigen. Tegenwoordig is het meest bekende erfgoedinstituut de UNESCO Werelderfgoedlijst, opgericht in 1972. De organisatie nomineert de monumenten van ‘universele waarde’ voor de wereld en draagt gedeeltelijk zorg voor het onderhoud.

Belangrijke overblijfselen

In Nederland is de bescherming van het historische erfgoed vastgelegd in de Monumentenwet van 1988. Hierin wordt een rijksmonument omschreven als ‘een overblijfsel van kunst, cultuur, architectuur of nijverheid dat van algemeen belang wordt geacht om de historische, volkskundige, artistieke, wetenschappelijke, industrieel – archeologische of andere sociaal-culturele waarde.’ De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed draagt samen met de particuliere eigenaren zorg voor de monumenten. Nederland is in totaal bijna 62.000 monumenten rijk. Een aantal daarvan opent dit weekend haar – waardevolle – deuren.