Het meteorologisch weerstation van het KNMI in De Bilt: 120 jaar geschiedenis

Omdat het KNMI al 120 jaar onafgebroken weermetingen uitvoert in De Bilt, nabij Utrecht, heeft het instituut op 20 november 2017 een eervol certificaat uitgereikt gekregen van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Daarmee wil de WMO het belang van langetermijnwaarnemingen op dezelfde locatie benadrukken. In de loop der jaren heeft het KNMI in De Bilt veel belangrijke ontdekkingen en observaties gedaan.

Oprichting van het KNMI

Op 31 januari 1854 werd bij koninklijk besluit van Willem III het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut opgericht. Het initiatief daartoe kwam van de meteoroloog Christophorus Buys Ballot, die de regering moest overtuigen van het belang van een nationale weerkundige instelling. De door hem uitgevonden wet van Buys Ballot, die het verband tussen wind en luchtdruk vaststelt, maakte de weersvoorspelling mogelijk. Zijn argument dat weersverwachtingen en stormwaarschuwingen de scheepsvaart konden helpen en bovendien de snelste vaarroutes uitwezen was doorslaggevend. Buys Ballot, die de eerste directeur van het nieuwe instituut werd, koos de Utrechtse sterrenwacht, bastion Sonnenborgh, als eerste locatie van het KNMI.

Verhuizing naar De Bilt

Naarmate de werkzaamheden van het KNMI zich uitbreidden, bleek de Sonnenborgh toch niet de ideale locatie. Het toenemende verkeer en de bebouwing in de stad bemoeilijkten de weerkundige metingen en de directie moest daarom op zoek naar een alternatief. In 1893 kocht het KNMI de buitenplaats ‘Koelenberg’ van baron Van Boetselaer. Het nieuwe terrein bood mogelijkheden om uit te breiden. Het bestaande landhuis werd verbouwd en voorzien van een hoge observatietoren en de nieuwe bijgebouwen werden gebouwd met magnetisch neutrale materialen als hout, speciale steensoorten en messing, om de metingen niet te beïnvloeden.  

Weersvoorspellingen voor de luchtvaart

Vanaf 1919 begon het KNMI met luchtvaartmeteorologie. Dat zijn specifieke weersverwachtingen die voor de luchtvaart van belang waren. In 1938 werd daarom een nieuw filiaal van het instituut op Schiphol geopend, waaruit specifiek. Sinds de komst van het internet wordt het weer rondom Schiphol automatisch gemeten en door medewerkers vanuit de hoofdlocatie in De Bilt bewaakt.

Het KNMI na de oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog braken gouden tijden voor het KNMI in De Bilt aan. Nieuwe onderzoeksmethoden en een forse schaalvergroting van het aantal metingen gaven de meteorologie een nieuwe impuls. De weerkundigen van het instituut gebruikten schepen, boeien, ballonen, radar, satellieten en computers om het weer te observeren en konden het weer daardoor steeds beter voorspellen.

Weerberichten voor het grote publiek

Al sinds 1924 zond het KNMI via een eigen zender weerberichten de ether in en vanaf 1936 verzorgde het instituut een weerbericht in de nieuwsdienst. Maar de echte doorbraak van het weerbericht bij het grote publiek kwam met het oprukken van de televisie in de Nederlandse huiskamer. De televisieweerberichten van onder andere KNMI-weerkundige Joop den Tonkelaar maakten het weer inzichtelijker en actueler voor veel mensen. Sinds 1985 verzorgt niet het KNMI zelf, maar de particuliere weermarkt de weerberichten in de media en zijn de presentatoren niet meer in dienst van het instituut.

De Bilt en klimaatverandering

De locatie van het KNMI in de Bilt is in de jaren ’90 grondig verbouwd, aangepast aan de moderne technologie en flink uitgebreid. Tegenwoordig beheert het KNMI in Nederland 35 automatische weerstations die continu de windrichting, windsterkte, temperatuur, vochtigheid, neerslag, globale zonnestraling, zicht en luchtdruk in de gaten houden. Vanuit het hoofdstation in De Bilt observeren weerkundigen zo in samenwerking met instituten uit andere landen het weer en het klimaat in Nederland en de wereld. Sinds de klimaatproblematiek hoog op de agenda staat, speelt De Bilt als klimaatinstituut een leidende rol binnen de internationale samenwerking om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

Bronnen:

• Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, ‘Geschiedenis van het KNMI’
• Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, ‘120 jaar weerstation De Bilt’
• Utrechtse Stichting voor Industrieel Erfgoed, ‘De communicatie over het weer, de KNMI te De Bilt’

Afbeeldingen:

• Een ballon wordt opgelaten bij het KNMI in De Bilt, ongedateerd. Fotograaf onbekend/Anefo (public domain) via Nationaal Archief.
• Weerkundigen aan het werk in het Meteorologisch Instituut te Den Bilt, maart 1946. Charles Breijer/Anefo (public domain) via Nationaal Archief.
• Een weerballon wordt opgelaten op het terrein van het KNMI in De Bilt, januari 1946. Fotopersbureau 't Sticht/Anefo (public domain) via Nationaal Archief.