Schokland en het kerende tij in de strijd met de zee

Als er een rode draad in de Nederlandse geschiedenis valt aan te wijzen, dan is het wel de strijd tegen het water. Er zijn maar weinig plekken die dit beter illustreren dan Schokland. Voordat de Afsluitdijk werd aangelegd en de Noordoostpolder werd drooggelegd, was Schokland een eiland in de woeste Zuiderzee. Dit stukje land is meer dan 10.000 jaar door mensen bewoond geweest, waar nog veel sporen van zijn terug te vinden. Haar benoeming tot Werelderfgoed door UNESCO in 1995 had ze dan ook meer dan verdiend.

Schokland in de prehistorie bewoond

Water is een grillig element. De kustlijnen en de loop van de rivieren in Nederland zijn in duizenden jaren tijd dan ook verre van constant geweest. Tijdens de prehistorie was Schokland daarom nog geen eiland, maar een onderdeel van het vasteland. Het was een moerassig veengebied met enkele droge heuvels. Zo’n 12.000 jaar geleden maakten de eerste menselijke bewoners er hun opwachting, als jager-verzamelaars en vissers. Vanaf 4600 v.Chr. bedreven ze er ook landbouw.

Oprukkende Zuiderzee

Tijdens de middeleeuwen werd het veengebied rondom Schokland ontgonnen voor graanbouw en veeteelt. Het gevaar van de zee was echter nooit ver weg. Vandaar dat de bewoners terpen gingen opwerpen: heuvels om ten tijde van overstromingen hun heil op te zoeken. De Zuiderzee bleef oprukken. Rond 1450 liepen de landerijen rondom Schokland definitief onder, waardoor het een eiland werd.

Ook nadat Schokland een eiland werd, bleef de zee stukken land ‘veroveren’. Vanwege dat niet-aflatende landverlies, verloor de landbouw aan betekenis ten koste van de visserij en scheepvaart. Het eiland werd tijdens de zeventiende eeuw daardoor een belangrijk toevluchtsoord voor schepen tijdens stormen op de Zuiderzee. Ondanks de kleine omvang was het eiland in twee bestuurlijke eenheden verdeeld. Emmeloord (de noordelijke helft) viel onder Holland en Ens (de zuidelijk helft) onder Overijssel.

Schokland ontruimt

Tijdens de negentiende eeuw ging het snel bergafwaarts met het eiland. Door het oprukkende water werd Schokland steeds kleiner. De plaatselijke bevolking zag hierdoor haar bestaansmiddelen steeds verder slinken. In 1859 was er geen houden meer aan. Vanwege de bittere armoede verlieten de laatste 635 ‘Schokkers’ het eiland. Schokland verdween echter niet onder water. De verlaten haven werd nog jaren door schepen gebruikt en ook de vuurtoren bleef in bedrijf.

Archeologische rijkdom

Het water won de strijd uiteindelijk niet. Tot 1942 bleef Schokland boven water liggen. In dat jaar wordt het eiland met de drooglegging bij de Noordoostpolder gevoegd. Doordat het gebied al sinds de prehistorie was bewoond, was de bodem er een ware archeologische schatkamer. Vandaar dat het gebied in 1995 de status van Unesco werelderfgoed kreeg.