Complete Nederlandse filmploeg vermoord in El Salvador
In 1982 was Mario Reyes de eindverantwoordelijke voor de moord op vier Nederlandse journalisten in het Latijn-Amerikaanse land El Salvador. Op dat moment woedde er een burgeroorlog in El Salvador tussen het regeringsleger en de guerrillabeweging FMLN. De vier IKON-journalisten maakten op dat moment een documentaire over dit conflict. Ze werden doodgeschoten door het Salvadoraanse leger, in een doelbewust geplande aanslag.
Koffierepubliek
El Salvador kent een roerige geschiedenis. De economie van het land in Centraal-Amerikaanse draaide vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw grotendeels op de export van koffie. Dit gewas was voornamelijk afkomstig van grootschalige plantages. Hierdoor ontstond er enerzijds een kliek van rijke plantage-eigenaren en anderzijds een veel grotere massa uitgebuite landarbeiders.
Militaire dictatuur
De onvrede in deze laatste groep kwam in 1932 tot een uitbarsting, in de vorm van een grootschalige opstand. In een paar weken tijd drukte het Salvadoraanse leger de rebellie op bloedige wijze de kop in. De daaropvolgende decennia domineerden de militairen de regering, met steun van de grootgrondbezitters. De elite zag in het leger namelijk een nuttige bondgenoot om de status quo te handhaven.
Salvadoraanse burgeroorlog breekt uit
In de jaren ’60 en ’70 ontstonden er diverse linkse guerrillabewegingen die zich tegen het regime keerden. Deze groepen bonden de strijd aan met rechtse paramilitaire organisaties, in een steeds verder escalerende geweldsspiraal. De situatie werd volkomen onhoudbaar. Op 15 oktober 1979 pleegde een groep gematigde officieren een staatsgreep. Ze formeerden een nationale junta waaraan vertegenwoordigers van alle partijen deelnamen en kondigden een hervormingsplan aan.
Deze officieren hoopten zo de rust te herstellen. Hun acties hadden echter het tegenovergestelde effect: het geweld vanuit de rechterhoek nam alleen maar toe. Na drie maanden viel de junta om wegens onenigheid over het hervormingsplan. De hardliners binnen het leger grepen weer de macht. Er brak nu een gewelddadige burgeroorlog uit in El Salvador, tussen de regering en de linkse guerrillabewegingen. De laatsten verenigden zich op 10 oktober 1980 in het Frente Farabundo Martí para la Liberación Nacional (FMLN).
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Reagan steunt regering El Salvador
De FMLN zette de rest van de jaren ’80 met wisselend succes de strijd voort. Sinds het aantreden van president Ronald Reagan in 1981 leverden de Verenigde Staten financiële steun, wapens en trainingen aan de rechtse troepen. In de context van de Koude Oorlog zag Reagan namelijk niet graag een linkse revolutionaire beweging aan de macht komen in Centraal-Amerika.
Nederlandse journalisten naar guerrillagebied
In maart 1982 trokken de Nederlandse journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Hans Ter Laag en Joop Willemsen naar El Salvador, om een documentaire over het conflict te maken. Ze waren van plan om de situatie in FMLN-gebied te verslaan. Daarvoor nam Koster contact op met een FMLN-guerrillero, aan wie hij een briefje met zijn contactgegevens meegaf. De strijder werd kort daarna gedood, waarna regeringssoldaten het briefje op zijn lichaam vonden. De vier journalisten werden daarop meegenomen en verhoord. Ze werden vrijgelaten, maar de volgende dag stonden hun foto’s prominent in de krant, met de melding dat ze verdacht werden van contact met de guerrilla’s. Een paar dagen later bleek dat de kamers van de Nederlandse journalisten waren doorzocht.
Filmploeg doodgeschoten
Ondanks deze intimidaties besloten Koster en zijn team hun plannen door te zetten. Op 17 maart vertrokken ze naar een ontmoeting met enkele guerrillero’s, die hen naar FMLN gebied zouden brengen. Zodra de filmploeg contact maakte met de guerrillastrijders, werd van alle kanten het vuur op hen geopend. Alle vier de journalisten werden doodgeschoten. Slechts één guerrillero overleefde de aanval.
Nederland reageerde verontwaardigd op de brute moord op een complete filmploeg. Ondanks de publieke opinie leek de Nederlandse regering weinig gedreven om alle feiten boven tafel te krijgen. Mogelijk was men bang de relatie met de Verenigde Staten te verstoren. Daardoor bleef de ware toedracht van de moorden tien jaar onbekend.
VN-onderzoeksrapport onthult waarheid
In 1993 kwam hier verandering in. De jaren daarvoor waren de VN intensief aan het bemiddelen om de burgeroorlog in El Salvador te beëindigen. Op 16 januari 1992 tekenden beide partijen in Mexico-stad uiteindelijk de vrede. Na 12 jaar strijd en 75.000 doden kwam het land in iets rustiger vaarwater.
Het einde van het conflict maakte het voor de VN ook mogelijk de oorlogsmisdaden te onderzoeken, waaronder ook de moord op de Nederlandse filmploeg. In 1993 publiceerde de organisatie de resultaten. Op basis van de getuigenissen van de betrokken militairen, concludeerden de onderzoekscommissie dat de moord op de journalisten doelbewust door het Salvadoraanse regeringsleger was gepland.
Zorgvuldig geplande aanslag
Kolonel Mario Reyes had een patrouille opdracht gegeven zich rondom de ontmoetingsplaats in te graven. De soldaten moesten het vuur openen zodra twee groepen elkaar er zouden ontmoeten. Reyes deed dit in het volle besef dat het hier om een rondleiding van journalisten ging. Vermoedelijk hoopte hij zo buitenlandse journalisten af te schrikken om het leger in een kwaad daglicht te stellen.
Reyes gaat vrijuit
Ondanks dat de waarheid al meer dan 20 jaar bekend is, is Reyes nooit vervolgd. Dit komt omdat de Nederlandse regering weinig interesse in de zaak toonde. Sinds 1984 woont de inmiddels 79-jarige ex-kolonel in de Verenigde Staten.
Bronnen:
Afbeeldingen:
- Foto: Nationaal Archief, nr. archiefinventaris 2.24.01.05, bestanddeelnr. 932-1083.
- Foto: exact author unknown [Public domain], via Wikimedia Commons
- Foto: Nationaal Archief, nr. archiefinventaris 2.24.01.06, bestanddeelnr. 253-8667.
