De Opstand der Braven: de Boerenopstand van 1963

In oktober 2019 begon een reeks boerenprotesten die Nederland deed opschudden. Protesterende boeren zijn echter geen nieuw gegeven. Op 6 maart 1963 werden drie boerengezinnen uit het Drentse Hollandscheveld op straat gezet. De boeren weigerden heffingen aan het Landbouwschap te betalen. Wat volgde was ‘de Opstand der Braven’. De Boerenopstand van 1963, zoals de oproer ook wel wordt genoemd, mondde uit in geweld maar ook in parlementair succes voor de Boerenpartij. Hoe ontstond de Boerenopstand van 1963, en welke gevolgen had het protest?

Het Landbouwschap

Sinds 1956 werden boeren een aantal verplichte heffingen opgelegd waar het Landbouwschap mee werd gefinancierd. Het Landbouwschap was een instantie die zich met uiteenlopende zaken bezighield, van de bestrijding van dier- en plantziektes tot reguleringen om de landbouw te stroomlijnen. Met name kleine boeren waren niet gediend van deze overheidsbemoeienis en weigerden vaak te betalen, ondanks dat het om relatief lage bedragen ging.

Normaal gesproken werden roerende goederen van niet betalende boeren in beslag genomen en publiek geveild. Echter kwamen de ‘Vrije Boeren’, een groep boeren die zich verzette tegen overheidsinmenging en het Landbouwschap, vaak protesteren bij zo’n veiling. Deze groep werd geleid door de Drentse boer en politicus van de Boerenpartij Hendrik Koekoek. Door de opkomst van soms honderden boze boeren durfden maar weinig mensen te bieden, waardoor de bezittingen vaak voor een klein bedrag weer bij de oorspronkelijke eigenaar terugkwamen.

Hollandscheveld

In 1960 besloot het Landbouwschap tot een andere aanpak. In plaats van het in beslag nemen van roerende goederen, die door acties van de Vrije Boeren vaak toch weer bij hun oorspronkelijke eigenaar terechtkwamen, werd besloten tot beslag leggen op onroerende goederen.

Drie boeren, Klaas Hartman, Benjamin Nijmeijer en Daniël van der Sleen, bleven aan hun principes vasthouden. Ze weigerden de heffingen voor het Landbouwschap, die zij zagen als onacceptabele overheidsinmengingen, te betalen. In november 1960 legde het Landbouwschap daarom beslag op het land en de boerderijen van de drie boerengezinnen. Een jaar later, in oktober 1961, werd getracht de boerderijen per veiling te verkopen. Dit lukte niet, de Vrije Boeren wisten opnieuw succesvol een veiling van het Landbouwschap te boycotten. Het gevolg was echter dat de boerderijen nu juridisch gezien eigendom van het Landbouwschap waren. De boeren trokken zich hier weinig van aan en bleven in hun boerderij wonen en werken.

Tot begin maart 1964, toen het Landbouwschap besloot de boeren uit huis te zetten. De boeren gaven hun boerderij niet zonder slag of stoot op. Duizenden Vrije Boeren, sommige bewapend met hooivorken, trokken naar Hollandscheveld om te voorkomen dat de drie boeren uit huis werden gezet. Rellen braken uit en de karabijnbrigade, de voorloper van de Mobiele Eenheid, ging met traangas en knuppels de boeren te lijf. Ondanks stevige gevechten slaagde de politiemacht van 200 man erin om de beslaglegging succesvol te laten verlopen. De boeren werden door bewapende agenten uit hun huis gezet. Een van de boeren, Hartman, zou hier later over zeggen: “Waarom sturen ze mensen met een karabijn naar Hollandscheveld?“ Radiopresentator Gerard Nijenhuis was het met Hartman eens; “Het leek wel oorlog”. Hartman en Nijenhuis waren niet de enige die verbolgen waren over het optreden van het Landbouwschap en de politie.

Boerenpartij

De boerenprotesten in Hollandscheveld waren uitvoerig in het nieuws gebracht door nationale en lokale pers. Door de negatieve media-aandacht besloot het Landbouwschap tot een compensatieregeling met de boeren te komen. Aan de ander kant verkreeg Koekoek, als leider van de Vrije Boeren en politicus van de Boerenpartij, landelijke bekendheid.

Deze bekendheid bezorgde de Boerenpartij drie zetels in de Tweede Kamerverkiezingen van mei 1963. Koekoek wist met zijn markante stijl van politiek voeren de boze boeren een stem te geven in de Tweede Kamer. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van 1966 kon de partij op een spectaculaire 14 zetels rekenen. Koekoek werd niet alleen meer door boeren gesteund, maar ook door stadsbewoners die hun onvrede met de politiek wilden uiten.

De harde groei werd echter ook de teloorgang van de partij. Een aantal nieuwgekozen vertegenwoordigers, die door de snelle groei nodig waren, bleken een NSB- of SS-oorlogsverleden te hebben. In 1967 kreeg de partij tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 7 zetels, waarna de verkiezingsresultaten steeds slechter werden. In 1981 veranderde de partij zijn naam in de Rechtse Volkspartij (RVP), maar wist geen zetels te halen, waarna de partij in de vergetelheid raakte.

Zo leidde de Boerenopstand van 1963 tot een compensatieregeling voor de drie uit huis gezette boerengezinnen. Daarnaast kon Koekoek, die dankzij de Boerenopstand op parlementair succes kon rekenen, een aantal jaar de (protest)stem van de boeren vertegenwoordigen in de Tweede Kamer. Koekoek stond in de Tweede Kamer vooral bekend stond om het feit dat hij vooral op veel dingen tegen was, kenmerkend is dan ook zijn uitspraak in; “Ik weet niet waar het over gaat, maar ik ben tegen.” Toch wist de lijsttrekker van de Boerenpartij wel slim in te spelen op het politieke klimaat rond de Boerenopstand, waardoor hij een hoop ontevreden Nederlanders mocht vertegenwoordigen.

Bronnen:

• Andere Tijden: Hollandscheveld
• RTV Drenthe: Toen Archief: vrije boer Klaas Hartman
• RTV Drenthe: Wat gebeurde er tijdens de Opstand der Braven in 1963 in Hollandscheveld?
• Geheugen van Drenthe: Boerenacties Hollandscheveld 1963
• Historiek: Boerenpartij van Boer Koekoek
• Oneindig Noord-Holland: Stemt vrij: de Boerenpartij

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Demonstratie verkoop boerderijen van Vrije Boeren in Assen, 12 oktober 1961. Pot, Harry / Anefo. Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 2: Boeren aanwezig bij gerechtelijke ontruiming van boerderijen Vrije Boeren in Hollandscheveld, 5 maart 1963. Bilsen, Joop van / Anefo. Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons
• Afbeelding 3: Hendrik Koekoek tijdens een vergadering van de Boerenpartij in Assen, 7 oktober 1966. Anefo. Nationaal Archief. [Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication] via Wikimedia Commons