Nationaal Archief maakt 1,9 miljoen archiefstukken over het Nederlandse slavernijverleden digitaal toegankelijk

Op 26 april 2021 is een nieuwe webpagina van het Nationaal Archief over het Nederlandse slavernijverleden gelanceerd. Op deze pagina kunnen bezoekers meer dan 1,9 miljoen gedigitaliseerde archiefstukken vinden over het slavernijverleden, waaronder archieven van de West-Indische Compagnie, de Middelburgse Commercie Compagnie en de Sociëteit van Suriname, en documenten als scheepsjournalen, plantagelijsten en brieven. Veel van het materiaal is nooit eerder onderzocht.

De webpagina over het slavernijverleden bevat in totaal tien archieven met gedigitaliseerde archiefstukken, afkomstig uit instellingen in Nederland, Engeland, Guyana en Suriname. Afgelopen zomer zette het Nationaal Archief al slavenregisters van Curaçao op de site en sinds oktober waren ook de Surinaamse slavenregisters al online beschikbaar via de nationale archieven van Suriname en Nederland. Nu zijn daar op de site van het Nationaal Archief dus deze 1,9 miljoen archiefstukken over de Nederlandse plantage- en slavernijgeschiedenis aan toegevoegd.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De collectie

De collectie bestaat uit uiteenlopende archieven en documenten. Zo bevat het bestuursarchieven van de toenmalige Nederlandse plantagekoloniën Essequibo, Demerara en Berbice. Deze stukken zijn afkomstig uit de 18e en 19e eeuw en geven inzicht in hoe het er destijds aan toe ging in deze Nederlandse plantagekoloniën. Zo zijn er documenten te vinden over het dagelijks bestuur van de koloniën, slavenopstanden zoals die in Berbice in 1763, de handel in slaven en de aanvoer van voedingsmiddelen.

Van de sociëteiten van de voormalige Nederlandse koloniën Berbice en Suriname zijn ook archieven te vinden. Deze stukken gaan met name over de bestuurlijke, financiële, militaire en commerciële zaken in deze gebieden. Deze informatie geeft weer wat meer duidelijkheid over de onstuimige geschiedenis van deze voormalige koloniën. Zo zijn er documenten te vinden over de militaire verwikkelingen met Engeland. In september 1803 werd Berbice voor de derde en laatste keer veroverd door de Britten. In 1804 stond ook Suriname weer onder Brits bestuur, waarna Nederland in 1814 Suriname weer terugkreeg.

De West-Indische Compagnie

De collectie bevat ook veel documenten die afkomstig zijn uit het archief van de West-Indische Compagnie (WIC), zowel die van de Eerste als van de Tweede WIC. De Eerste WIC werd in 1621 opgericht en werd in 1674 uiteindelijk failliet verklaard, nadat het na de beëindiging van de oorlog met Spanje in 1648 en later met het onafhankelijke Portugal niet meer in staat was om als zelfstandige handelsonderneming voort te bestaan. Hierop volgend werd in 1674 met vers kapitaal de Tweede WIC opgericht. Het archief van de Eerste WIC bevat veelal notulen van onder andere het Haags Besoigne, de kamer van Amsterdam en de kamer Zeeland. In het archief van de Tweede WIC zijn onder andere stukken te vinden van de Vergadering van Tienen en de kamers Amsterdam en Zeeland, en brieven die naar de plantagekoloniën werden gestuurd. Verder bevatten de documenten veelal financiële en administratieve kwesties.

Daarnaast is er op de site ook een inventarisatie te vinden van verscheidene West-Indische documenten uit de 17e, 18e en 19e eeuw over de slavenhandel en het beheer van plantages. Deze verzameling documenten gaat vooral over de gebieden die destijds onder het octrooi vielen van de WIC, waaronder Curaçao, Sint-Maarten, Berbice, Brazilië en Nieuw-Nederland. Een groot deel van de collectie behandelt ook de handel en scheepvaart aan de kust van Guinea, maar over dit onderwerp is ook een apart archief te vinden, dat wat meer informatie geeft over de Nederlandse bezittingen in dit gebied.

Ook zijn er op de nieuwe webpagina nog twee overzichten te bekijken van archieven die zijn overgebracht naar Suriname en digitaal beschikbaar zijn, en archieven van de overheid in Suriname.

De Prize Papers

Het gedigitaliseerde archiefmateriaal bevat enorm veel bijzondere bronnen, waaronder scheepsjournalen, ladingoverzichten, rekeningen, plantagelijsten en brieven afkomstig uit alle lagen van de samenleving. Maar het bevat ook eerder verloren gewaande archieven, zoals een deel van het archief van Fort Elmina aan de Nederlandse Goudkust, dat deel uitmaakt van de beroemde Prize Papers. De Prize Papers is een verzameling van brieven, boeken, documenten, kunstwerken en alledaagse voorwerpen uit de periode tussen 1652 en 1815.

Slavernijverleden

Deze historische stukken en voorwerpen werden door de Engelsen gestolen van gekaapte schepen. Deze militair superieure zeevarenden waren in het bezit van een kaperbrief van de Britse overheid, waarmee zij het recht hadden om vijandelijke schepen aan te vallen en leeg te roven. Deze kaperbrieven werden door meerdere overheden uitgedeeld, zo ook door die van de Nederlandse Republiek. Zo waren Piet Heyn en Cornelis Jol in het bezit van zo´n kaperbrief. De kaperbrief was een maatregel tegen ongewenste commerciële activiteiten, een methode van economische oorlogvoering. De gekaapte goederen werden vervolgens overgedragen aan de overheid, in het geval van de Prize Papers aan de High Court of Admiralty, het gerechtshof van de Britse Admiraliteit, en opgeslagen in de Tower of Londen. De bemanning van de aangevallen schepen werden op hun beurt aangeklaagd en beschuldigd van smokkel.

De Prize Papers werden aan het begin van de 20e eeuw overgebracht naar het Britse nationaal archief en nu is tijdens het ontwikkelen van de nieuwe webpagina van het Nationaal Archief dus een deel van het archief van Fort Elmina boven water gekomen. Het fort werd al in 1482 door de Portugezen als handelspost gesticht en werd in 1637 door de vloot van Johan Maurits van Nassau veroverd op de Portugezen. Het fort werd door de WIC en de Middelburgse Commercie Compagnie gebruikt om tot slaaf gemaakte Afrikanen gevangen te houden, om ze vervolgens per schip naar Amerika te verhandelen.

Het archiefmateriaal geeft een goed beeld van de slavenhandel en het dagelijks leven in de verschillende koloniën, maar is vaak amper gebruikt of onderzocht.

Groot historisch belang

De webpagina is ontwikkeld door het programma Metamorfoze, in samenwerking met het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek. Sinds 2013 werkten zij samen met negen erfgoedinstellingen uit Nederland, Engeland, Guyana en Suriname aan het digitaliseren van de 1,9 miljoen archiefstukken over de Nederlandse slavernij- en plantagegeschiedenis. Na acht jaar zijn de stukken nu dus eindelijk allemaal digitaal toegankelijk.

Het archiefmateriaal maakt de weg vrij voor nieuw onderzoek naar het Nederlandse slavernijverleden en is hierdoor van groot historisch belang.