In 1951 leidde de verkiezing van een communistische gemeenteraad in Finsterwolde ertoe dat dit kleine Groningse dorp korte tijd

Finsterwolde 1951: Nederlandse gemeenteraad toneel van wereldwijde machtsstrijd

Komende maart gaan we weer met zijn allen naar de stembus om een nieuwe gemeenteraad te kiezen. Deze verkiezingen zijn in Nederland vooral een lokale aangelegenheid, waarbij plaatselijke belangen en kwesties de verkiezingsprogramma’s domineren. Er zijn door de jaren heen echter ook uitzonderingen op deze regel geweest. Misschien wel het opmerkelijkste voorbeeld hiervan is Finsterwolde. In 1951 leidde de verkiezing van een communistische gemeenteraad er namelijk toe dat dit kleine Groningse dorp korte tijd het toneel werd van een wereldwijd politiek machtsspel.

Om te begrijpen hoe dit zo gekomen is, moeten we eerst naar de bredere context kijken. Begin jaren ’50 was de Koude Oorlog namelijk wereldwijd in volle gang. Dit was een wereldwijde machtsstrijd tussen twee machtsblokken: een kapitalistische onder leiding van de Verenigde Staten en een communistische geleid door de Sovjet-Unie. Door de hoogoplopende spanning heerste er in de VS een toenemende angst voor het ‘Rode Gevaar’, oftewel communistische infiltratie in Amerikaanse instellingen. Als bondgenoot van de Amerikanen, werd ook Nederland hierdoor beïnvloed.

Onvrede op Groningse platteland

In het Groningse Finsterwolde stond men echter een stuk sympathieker tegenover het communisme. Dit had vooral sociaaleconomische oorzaken. De grote meerderheid van de bewoners van Finsterwolde werkte namelijk als landarbeider of dagloner. Dit kwam erop neer dat ze lange en zware werkdagen maakten voor een hongerloontje. Hun situatie vormde een schril contrast met de kleine minderheid van grootgrondbezitters, die juist in grote rijkdom leefde. Deze herenboeren bezaten enorme stukken grond en gebruikten hun machtspositie om de landarbeiders uit te buiten. Dit veroorzaakte veel onvrede in de gemeente Finsterwolde.

CPN krijgt meerderheid

Mede door deze ontevredenheid, werd Communistische Partij Nederland (CPN) vanaf de jaren ’30 steeds populairder in Finsterwolde. De CPN streefde immers naar een herverdeling van de rijkdom, een boodschap die goed aansloeg onder de straatarme landarbeiders.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1949 bleek nog extra hoe groot de populariteit van de communisten inmiddels was geworden. De landarbeiders stemden namelijk massaal op de CPN, die zo 60% van de stemmen in Finsterwolde binnenhaalde. Hiermee kreeg de partij de absolute meerderheid in de gemeenteraad, met 6 van de 11 zetels. Dit leidde tot grote schok in zowel Den Haag als de Gedeputeerde Staten van Groningen. Finsterwolde was hiermee namelijk de enige Nederlandse gemeente met een communistische meerderheid. Hierdoor ontstond bij de regering de angst dat dit het begin van een soort ‘Rode Revolutie’ in Noordoost-Groningen zou worden.

Angst voor Rode Revolutie

De acties van de nieuwe raadsleden versterkten dit gevoel nog verder. Ze namen namelijk al snel een reeks besluiten die de ergste angsten van Den Haag leken te bevestigen Hiervoor hadden ze wellicht vooraf eerst kunnen lobbyen bij beleidsmakers (waarvoor men vandaag de een training aan de PA Academie kan volgen), maar in plaats daarvan volgden de raadsleden hun eigen radicale koers. Zo nam de gemeente Finsterwolde een Woningverordeningswet aan, waarmee rijke boeren uit hun woningen werden gezet om plaats te maken voor landarbeiders. Dit beleid was in de praktijk minder erg dan vaak is gedacht, maar zo kwam het op de rest van Nederland niet over. Daar trok men dan ook al snel vergelijkingen met de massale landonteigeningen uit de Sovjet-Unie. Vandaag de dag zou men mogelijk eerst een public affairs-specialist hebben ingezet om voor zulke vergaande besluiten eerst te lobbyen in Den Haag, maar dat concept bestond destijds nog niet.

Finsterwolde wordt wereldnieuws

Finsterwolde werd in december 1950 zelfs wereldnieuws, toen het bekende Amerikaanse tijdschrift Time Magazine een artikel aan de gemeente wijdde. In dit stuk werd het Groningse dorp afgeschilderd als een ‘Little Moscow’. De bevolking zou volgens het artikel bijvoorbeeld elk jaar een gelukstelegram naar de Sovjetleider Stalin sturen om hun loyaliteit te bewijzen (wat overigens niet bleek te kloppen). Het blad speculeerde dan ook dat als de Russische troepen zouden binnenvallen 'would the town welcome the Red troops with open arms.' Hiermee was dit bescheiden plaatsje opeens volop onderdeel van de Koude Oorlog geworden.

Den Haag grijpt in

De druppel die de emmer deed overlopen kwam uiteindelijk in 1951, toen er een staking van seizoenarbeiders in Finsterwolde uitbrak. De stakers werden ontslagen, maar de gemeenteraad besloot hen een uitkering te geven. Dat ging Den Haag te ver: stakers moest men niet belonen, zo was toen de algemene opvatting.

De Nederlandse regering nam daarop de PvdA-burgemeester Harm Tuin tot regeringscommissaris van Finsterwolde, om ‘het communistische gevaar’ de kop in te drukken. Tuin nam hierbij alle bevoegdheden van de gemeenteraad over. Hiermee werd de raad in feite buitenspel gezet. Dit was een uitzonderlijke ingreep, die sindsdien nauwelijks meer voor is gekomen. Het zou tot 2018 duren voordat de Nederlandse regering weer het bestuur van een gemeente overnam, deze keer op Sint-Eustatius.

In rustiger vaarwater

Tuin zou uiteindelijk tot 1953 als regeringscommissaris Finsterwolde blijven besturen. Aan de communistische sympathieën in de gemeente kon hij geen einde maken, want bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1954 werd de CPN wederom de grootste. De communistische politici in Noordoost-Groningen hadden echter ook hun lessen uit deze affaire getrokken. Vanaf de tweede helft van de jaren ’50 namelijk een stuk diplomatieker en behoedzamer te werk, waardoor nieuwe conflicten uitbleven. De CPN zou nog jarenlang een belangrijke speler in de regionale politiek van Finsterwolde blijven, maar het wereldnieuws haalde ze daarna niet meer.