1076: Godfried met de Bult vermoord op het toilet

Liefhebbers van de populaire fantasy-serie Game of Thrones zullen in 2018 geduld moeten oefenen, aangezien het laatste seizoen pas in 2019 uitkomt. Voor wie toch niet zonder intriges, geweld en verraad kan, is het bestuderen van de middeleeuwse geschiedenis wellicht een goed alternatief. Een mooi voorbeeld hiervan is de historie van Vlaardingen. Rond 1070 probeerde een verdreven graaf daar zijn grondgebied te heroveren. Hierbij bediende hij zich van hetzelfde politieke gekonkel als in de HBO-serie. Misschien wel de opmerkelijkste overeenkomst is de moord op Godfried ‘met de Bult,’ die net als Tywin Lannister op het toilet werd vermoord.

Keizerlijke autoriteit hersteld

Nadat Dirk III in 1018 het keizerlijke expeditieleger versloeg, konden de Hollandse graven lange tijd hun eigen gang gaan. De Duitse keizers waren allesbehalve ingenomen met deze situatie. Ze loerden op een kans om deze eigengereide vazallen te onderwerpen. In 1070 leek zo’n gelegenheid zich voor te doen. De graaf van Holland was negen jaar daarvoor gesneuveld en zijn opvolger Dirk V was nog minderjarig. Profiterend van deze Hollandse zwakte, liet de keizer de Utrechtse bisschop en de hertog van Lotharingen de jonge graaf te verjagen. Zij namen Holland in en Dirk moest noodgedwongen vluchten. De keizer schonk daarop het graafschap aan de bisschop, zijn trouwe dienaar.

Godfried met de Bult

De Lotharingse hertog die deze expeditie leidde was Godfried ‘met de Bult’. Hij dankte zijn bijnaam aan de bochel waarmee hij geboren was. Ondanks zijn lichamelijk gebrek beschikte hij over een scherp verstand, waardoor hij uitgroeide tot een gerespecteerd militair aanvoerder. Namens de keizer behaalde Godfried indrukwekkende successen tegen de Saksen. Als hertog van Lotharingen, waren zowel de Hollandse graaf als de Utrechtse bisschop formeel ondergeschikt aan hem. Vanwege zijn capaciteiten en gezag, werd Godfried de belangrijkste steunpilaar voor het keizerlijke gezag in Holland. De kleinzoon van Godfried II (die in 1018 door graaf Dirk III bij Vlaardingen was verslagen) leek hard op weg om zijn familie te revancheren.

Verbond met de graaf van Vlaanderen

Ondertussen was Dirk vastbesloten om zijn graafschap terug te krijgen. Hierbij beschikte hij over een machtige bondgenoot. Twee jaar na de dood van zijn vader hertrouwde zijn moeder namelijk met Robrecht ‘de Fries’, een lid van de grafelijke dynastie van Vlaanderen. Met een combinatie van politieke intriges en geweld, ontfutselde Robrecht in 1071 zijn neef Arnulf III de heerschappij over Vlaanderen. Samen met zijn stiefvader besloot Dirk in 1076 tot actie over te gaan. Hun eerste zet was het uit de weg ruimen van hun gevaarlijkste tegenstander: Godfried.

Moordaanslag in Vlaardingen

Er zijn verschillende, elkaar tegensprekende, kronieken over de locatie de moordaanslag opgesteld. Het is echter het meest waarschijnlijk dat de moord in of rondom Vlaardingen plaatsvond. De moordenaar was ene Gijsbert, een soldaat of knecht in dienst van Dirk en Robrecht. Gijsbert kreeg opdracht om in het huishouden van Godfried te infiltreren. Hij moest het doen en laten van de hertog observeren en toeslaan zodra de gelegenheid zich voordeed. Uiteindelijk koos Gijsbert een wel heel originele plek voor de moordaanslag.

Op latrine neergestoken

De meeste bronnen zijn het er namelijk over eens dat Godfried op de latrine werd neergestoken, het toenmalige toilet. Deze latrine stond op de eerste verdieping. Gijsbert had zich een verdieping lager opgesteld, onder het gat. Toen Godfried ’s nachts op de latrine ging zitten om zijn behoefte te doen, sloeg de moordenaar toe. Met een scherp wapen, misschien een zwaard maar hoogstwaarschijnlijk een speer, stak hij Godfried in zijn achterste. Vervolgens makte Gijsbert zich in de verwarring snel uit de voeten.

Holland heroverd

Godfried was niet meteen dood, maar zeven dagen later bezweek de hertog alsnog aan zijn verwonding. Nu hun belangrijkste vijand van het toneel was verwijderd, gingen Robrecht en Dirk in de aanval. Op 8 juni 1076 versloegen ze de Utrechtse bisschop in de slag bij IJsselmonde. Daarmee had Dirk zijn graafschap heroverd. De laatste poging van de keizer om zijn gezag in Holland te herstellen was mislukt. Dirk zou het graafschap tot zijn dood in 1091 naar eigen inzicht blijven besturen.

Leestip:

Oorlog om Holland 1000-1375
Auteur: Ronald de Graaf
ISBN: 9789065508072
Uitgeverij: Verloren
Prijs: €19,–

Bestel Oorlog om Holland

Bronnen:

Kees Nieuwenhuijsen, 'De moord op Godfried met de Bult'.
Kees Nieuwenhuijsen, 'De Slag bij Vlaardingen (1018)', Terra Nigra 176 (2010) pagina 32 - 50.
Thimo de Nijs en Eelco Breukers (red.) Geschiedenis van Holland Deel 1: tot 1572 (Verloren, 2002).