De aanval op Pearl Harbor, hoe kon dit gebeuren?
De aanval op de Amerikaanse vloot in de haven van Pearl Harbor in Hawaii was uitermate verwoestend. Op 7 december 1941 wisten Japanse vliegtuigen en onderzeeërs 21 marineschepen te beschadigen of tot zinken te brengen, waaronder vijf slagschepen. In nog geen uur tijd lieten meer dan 2400 Amerikaanse militairen het leven en waren er 1104 gewond geraakt. Aan Japanse zijde waren ‘slechts’ 185 doden en gewonden te betreuren, plus 29 vliegtuigen en zes onderzeeboten. De aanval leidde tot de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog maar ook in andere opzichten betekende deze een keerpunt, betoogt Ruud Janssens.
Hoe konden de Verenigde Staten zich op 7 december 1941 zo laten verrassen? Wel tien onderzoekscommissies zijn tussen 1942 en 1995 door het Amerikaanse Congres ingesteld om deze vraag te beantwoorden. De onverhoedse vernietiging van de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor was dermate verbijsterend dat er onmiddellijk ook samenzweringstheorieën over de sinistere betrokkenheid van de Amerikaanse overheid ontstonden. En die leiden een hardnekkig bestaan.
Volgens aanhangers van deze theorieën is het verdacht dat er zoveel slagkracht ter zee in de haven van Pearl Harbor geconcentreerd lag. Nog kort tevoren was zelfs een deel van de oorlogsvloot van San Diego naar Pearl Harbor verscheept. En ze vinden het moeilijk te begrijpen dat de militaire inlichtingendienst aanwijzingen had gemist dat de Japanners al maandenlang de Amerikaanse positie aan het verkennen waren, met spionnen tot in de VS aan toe. Kneep de dienst soms een oogje toe in opdracht van de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt die wel degelijk op de hoogte was van de Japanse aanvalsplannen, maar een excuus zocht om de oorlog te kunnen verklaren?
Uitlokken
Dit laatste is een klein beetje waar. De spanningen tussen Japan en de Verenigde Staten dateren van ruim voor de aanval op Pearl Harbor. Roosevelt vond het geen goed idee dat Japan steeds meer gebieden in Azië onder controle kreeg: het voerde al jaren oorlog in China, had in 1933 Mantsjoerije veroverd en was in 1937 een nieuw offensief gestart. Toen Duitsland in 1940 Frankrijk veroverde, eiste de regering in Tokio bovendien dat Frans-Indochina onder Japans bestuur kwam. Zo zouden de zuidelijke toevoerlijnen voor de Chinese troepen worden afgesneden.
Roosevelt wilde de Japanse opmars stuiten en stelde een boycot in van grondstoffen die Japan moest importeren zoals olie en metalen. Pas als de Japanse militairen zich uit Indochina en China terugtrokken, zou de boycot worden opgeheven. Aangezien de Amerikanen de code van de Japanse diplomatieke dienst hadden gekraakt, wisten ze dat dit niet ging gebeuren.
Waarom stelde Roosevelt dan toch deze eis? Hij wilde Japanse agressie uitlokken, zodat de VS de oorlog konden verklaren. Hij schrok ervoor terug om dit zonder zo’n aanleiding te doen. Hij was er zelf wel van overtuigd dat de VS moesten meevechten maar veel Amerikanen waren dit niet. Ze betwijfelden het nut van Amerikaanse militaire participatie. Hun deelname aan de Eerste Wereldoorlog, onder president Woodrow Wilsons motto ‘the war to end all wars’, had immers niet voorkomen dat de Europeanen in 1939 opnieuw tegen elkaar ten strijde waren getrokken.
Roosevelt bleek het juist te hebben ingeschat: het Congres verklaarde Japan de oorlog na de aanval op Pearl Harbor. Of hij ook besefte dat de Japanse marine zijn vloot in Pearl Harbor zou aanvallen, zoals enkele historici hem later verweten, valt zeer te betwijfelen. Dit enorme risico zou hij nooit hebben genomen. De Amerikaanse militairen hielden bovendien vooral rekening met een ander mogelijk scenario: dat Japan de Filipijnen, toen nog onder Amerikaans militair bestuur, zou aanvallen. De Amerikanen zouden zo’n slag verliezen, maar daarna moest de marine de Japanners van het Amerikaanse vasteland weghouden, terwijl de Amerikanen hun krijgsmacht zouden opbouwen om de Filipijnen te heroveren en Japan te verslaan. Ofschoon dit ‘War Plan Orange’ regelmatig was bijgesteld, bleek het geen rekening te hebben gehouden met de mogelijkheid dat Japan eerst de vloot in Pearl Harbor zou uitschakelen.
Niet alleen 'War Plan Orange' bleek inschattingsfouten te bevatten. Ook toen de Japanse vloot al op weg was naar Pearl Harbor om de aanval uit te voeren, maakten de Amerikaanse inlichtendiensten inschattingsfouten. Deels doordat de diensten zich in de luren lieten leggen door Japanse afleidingsmanouvres, deels doordat de Amerikanen zich simpelweg niet voor konden stellen dat Japnners tot zo'n verrassingsaanval in staat waren. Die blinde vlek van de Amerikaanse inlichtingendiensten was het resultaat van een combinatie van groepsdenken en vooroordelen, die zelfs na de aanval nog zichtbaar waren in de analyses die door de Amerikanen werden gemaakt.
Meer weten over de Amerikaanse inschattingsfouten in de aanloop naar Pearl Harbor? In Geschiedenis Magazine 8 van 2021 vertelt Ruud Janssens gedetailleerd hoe de Amerikanen zich zo konden laten verrassen.
