De diplomaat die waarschuwde voor Pearl Harbor en genegeerd werd
“Er wordt veel gepraat in de stad over een plan van de Japanners om - als er een breuk plaatsvindt met de VS - een verrassingsaanval uit te voeren op Pearl Harbor. Ik heb natuurlijk onze regering hierover geïnformeerd.” Dat schreef de Amerikaanse ambassadeur in Tokyo, Joseph C. Grew (1880-1965) in zijn logboek op 27 januari, 1941. Enkele maanden later, 17 november, zou Grew nogmaals zijn regering waarschuwen, toen hij een telegram met het bericht over de plannen om Pearl Harbor aan te vallen, naar de State Departement stuurde. Beide waarschuwingen werden genegeerd.
Hoe kon het gebeuren dat niemand anticipeerde op de verrassingsaanval op Pearl Harbor, terwijl de Amerikaanse ambassadeur in Japan al maanden van tevoren op de hoogte was van het plan? Het negeren van Joseph Grews waarschuwingen door de regering, past binnen een groter patroon van het herhaaldelijk negeren van signalen over Japanse vijandigheden in het pacifisch gebied. De beweegredenen hiervoor zijn complex en niet altijd even duidelijk. Het lijkt erop dat het grootschalige verlies dat de Amerikaanse marine leed als gevolg van de verrassingsaanval op Pearl Harbor, voorkomen had kunnen worden. Het feit dat Grew geen effectieve diplomaat bleek tijdens deze cruciale periode, speelde ook een rol.
Bijzondere carrière
Grew heeft een bijzondere carrière gehad. Na ambassadeur geweest te zijn in Mexico, Denenmarken, Zwitserland en Turkije, werd hij in 1932 aangesteld door president Herbert Hoover als ambassadeur in Tokyo, Japan. Hij was getuige van hoe de relaties tussen Japan en de VS langzaam zouden verslechteren tot het punt van oorlog. Gedurende zijn tijd in Japan zou hij als onverminderd optimist blijven werken aan een verbetering van de relaties. Hij en zijn vrouw waren tevreden geweest met hun leven in Ankara, Turkije, maar Grews aanstelling in Japan was voor hem een bijzondere kans om relaties te verbeteren en misschien zelfs oorlog te voorkomen. Het zou de kroon op zijn carrière kunnen worden. Maar zijn haast blinde optimisme had ook een keerzijde en zou uiteindelijk zijn effectiviteit als diplomaat behoorlijk ondermijnen.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Verslechterende relaties
In Japan heerste er gedurende de jaren 30 een expansiedrift. De Japanse regering wilde Europese kolonisten uit Zuid-Oost Azië verdrijven, maakte claims op Chinees grondgebied en de wilde de grootste machtsfactor in de regio worden en daarmee de feitelijke heerschappij over heel het Pacifische Oceaangebied verkrijgen. Japans grootste obstakel om zijn ambities te vervullen, was de VS. De Amerikanen subsidieerden bijvoorbeeld de Engelsen en steunden daarmee indirect een vijand van Japan. Ook bestond er een groeiende steun binnen de Amerikaanse regering voor de Chinese nationalist Chiang Kai-shek, eveneens een vijand van Japan. De VS beschikte bovendien nog over strijdmachten op Hawaii en de Filipijnen. Van hieruit zouden zij Japan kunnen bedreigen. Ten slotte hielp het niet mee dat Amerika embargo’s had afgeroepen op de export van sloopijzer, staal en vliegtuigbrandstof aan Japan, waarmee de VS vitale grondstoffen voor de Japanse oorlogsmachine afsneed. De VS stelde deze sancties in na de Japanse invasie van Mantsjoerije in Noord-China en het opzetten van de vazalstaat Mantsjoekwo in 1932.
Golf
Ondanks dat Grew zich in bleef zetten voor een betere verstandhouding, had hij ook een andere priotiteit: golf. De enige biograaf van Grews leven, historicus Heinrich Waldo, besteedt grote delen van de biografie die hij over de ambassadeur schreef, aan Grews golfuitjes, die hij als integraal onderdeel van zijn diplomatie beschouwde. Zelfs nadat Grew het bericht had gekregen van de Japanse regering, dat alle diplomatieke relaties met Amerika verbroken werden, besloot hij terug te keren naar de ambassade om zich om te kleden voor een potje golf. De aanval op Pearl Harbor was toen al in gang gezet. Hij zou de volgende ochtend pas horen dat Amerika en de VS in oorlog waren.
Prins Iyesato Tokugawa
Ondanks dat Grew veel afgeleid werd door golf, werkte hij zoals eerder gezegd achter de schermen hard aan een verbetering van de relaties. Hij was populair bij een gedeelte van de plaatselijke elite. Zijn grootste bondgenoot was bijvoorbeeld Prins Iyesato Tokugawa, een politiek gematigd lid van de Japanse regering en leider van de belangrijke Tokugawaclan. Historici zijn het er echter over eens dat Grew te veel vertrouwen had in de invloed die zijn gematigde bondgenoten uit konden oefenen om oorlog te voorkomen.
Roosevelt en Cordel Hull
De Japanse regering zou tot het laatste moment officieel blijven onderhandelen met de VS. Slechts tweeënhalf uur voor de eerste Japanse aanvalsgolf op Pearl Harbor om 12:55, 7 december 1941, verbrak Japan zijn diplomatieke relaties met de VS. Grew had in de maanden voor de aanval geprobeerd om een conferentie met president Roosevelt en de neef van de keizer en Japanse minister-president Fumimaro Konoye op te zetten, maar de Amerikaanse president en zijn minister van buitenlandse zaken Cordel Hull zouden uiteindelijk Grews pogingen dwarsbomen. Cordel Hull was fel gekeerd tegen Japanse invloed in China, zeker sinds de Japanse invasie van Mantsjoerije. Hull gebruikte zijn aanzienlijke invloed om Grews conferentie te ondermijnen voor hij kon beginnen. Hij stelde namelijk de eis dat Japan alle troepen moest terugtrekken uit China en de onafhankelijkheid van zijn buurlanden moest respecteren. Minister-president Konoye kon dit aanbod onmogelijk accepteren. Er bestond namelijk een reëel gevaar dat Konoye geliquideerd kon worden door meer radicaal-nationalistische elementen binnen de Japanse regering, als Konoye een dergelijk aanbod zou overwegen voordat hij de steun kon krijgen van de keizer en de Japanse bevolking. Doordat beide partijen onverzettelijk de conferentie in zouden gaan, was die al bij voorbaat mislukt, waardoor de hele conferentie werd afgeblazen.
Diepe telleurstelling
Het falen van de conferentie zorgde voor diepe teleurstelling bij Grew. Hij had zijn invloed binnen de Amerikaanse regering en zijn kans van slagen erg overschat. Zijn overdreven optimisme hielp mee aan het feit dat zijn plannen vaak niet serieus genomen werden. Ook was Grew een aristocratische diplomaat van de oude stempel. Persoonlijke en diplomatieke relaties liepen door elkaar en zijn persoonlijke relaties en aanzien waren voor Grew minstens even belangrijk als de uitvoering van zijn ambt. Desalniettemin was zijn wens om de Amerikaans-Japanse relaties te verbeteren, oprecht.
Waarom werden Grews berichten genegeerd?
Uiteindelijk moet het falen gezocht worden bij zaken die buiten Grews bereik lagen. Niet in de laatste plaats bij de onwrikbare houding van de Amerikaanse regering ten opzichte van Japan in de jaren 30 en begin jaren 40. Hulls onacceptabele aanbod is daar het meest prominente voorbeeld van, maar lang niet het enige. Zo verschenen de eerste nieuwsartikelen over het Japanse gevaar in het Pacifisch Gebied al op 16 oktober 1941. Hull deed in de media zelfs een verklaring dat “de vraag is, hoe we ze in de positie moeten manoeuvreren om het eerste schot te lossen, zonder dat wij te veel schade oplopen.” Het lijkt er dus op dat de VS evengoed op oorlog uit was, maar niet de eerste klap wilde uitdelen. Keizer Hirohito verleende op 5 december, twee dagen voor de aanval, audiëntie aan zijn neef Konoye. Konoye was diep ontsteld toen bleek dat de oorlogsplannen voorkeur hadden gekregen boven een diplomatieke oplossing. Er werd hem verzekerd dat een diplomatieke oplossing nog steeds de voorkeur had, maar nu de onderhandelingen vast waren gelopen, oorlog waarschijnlijk onvermijdelijk was. Ondanks de inzet van figuren als Grew, Konoye en Iyesato Tokugawa kon de verrassingsaanval op Pearl Harbor niet voorkomen worden. Door een combinatie van incompetentie aan Grews kant en onbereidwilligheid aan de kant van de Amerikaanse regering werden zijn waarschuwingen genegeerd.
Meer weten over de Amerikaanse inschattingsfouten in de aanloop naar Pearl Harbor? In Geschiedenis Magazine 8 van 2021 vertelt Ruud Janssens gedetailleerd hoe de Amerikanen zich zo konden laten verrassen.
Bronnen: Absolute Facts, Digital Commons, Isgeschiedenis, Ten Years in Japan, The Art of Peace.