De Poolse Ondergrondse Staat – een fenomeen op wereldschaal
Iedereen kent de Franse Résistance of de partizanen in Joegoslavië. De geschiedenis van het Poolse verzet is minder bekend, ondanks het feit dat juist in Polen de best georganiseerde ondergrondse verzetsbeweging bestond waarin honderd duizenden mensen actief aan deelnamen.
De Poolse Ondergrondse Staat was een fenomeen op Europese schaal en zelfs wereldschaal, gelet op de uitstekend georganiseerde ondergrondse structuren, die aanwezig waren in het hele bezette gebied van de Tweede Poolse Republiek en de aard en schaal van de uitgevoerde verzetsacties. De POS was, naast de actieve strijd tegen de bezetters, ook bezig met het op grote schaal voorbereiden voor de “overgangsfase” (de algemene opstand) en de periode na de oorlog. Administratieve afdelingen van de POS planden voor een heropbouw van het economische en sociale leven voor 10 jaar na het einde van de oorlog.
Armia Krajowa
Praktisch gedurende de hele bezetting vonden er gewapende acties plaats. Tot de bekendste gewapende acties van de Armia Krajowa (Thuisleger) behoorde de liquidaties van hoge officieren van de Duitse inlichtingendiensten verantwoordelijk voor de repressies en terreur in bezet Polen. Bruggen werden opgeblazen en gevangenen werden bevrijdt.
De grootste militaire operatie van de Poolse Ondergrondse Staat was de Opstand van Warschau op 1 augustus 1944, met als doel het zelfstandig bevrijden van de hoofdstad van de Duitse bezetter.
De Duitsers deden niet geheimzinnig over hun plannen met betrekking tot de Poolse bevolking. Het ging niet alleen over het veroveren van territorium maar ook over de vernietiging van de Poolse cultuur en de Poolse bevolking. Een onderdeel van het plan voor de biologische vernietiging van de Poolse bevolking was de maximale beperking van de onderwijsmogelijkheden voor de Poolse jeugd. Heinrich Himmler zei – (...) voor de Poolse bevolking in het oosten mogen geen scholen bestaan met een niveau dat hoger is dan 4 jaar basisschool. Het doel van deze scholen is uitsluitend het aanleren van eenvoudige rekenvaardigheden, tellen tot maximaal 500 en schrijfvaardigheden beperken tot het schrijven van je eigen naam. Voorts dient aangeleerd te worden dat het een Goddelijk gebod is om uitsluitend de Duitsers te gehoorzamen. De Duitsers, eerlijk, hardwerkend en betrouwbaar. Leesvaardigheden lijken mij niet van belang..
Ondergronds onderwijs
Het geheime, ondergrondse onderwijs begon in 1940 al met functioneren. In heel Polen gingen 1,5 miljoen kinderen naar een geheime onderwijsinstelling. In de laatste jaren van de bezetting volgden meer dan 100 duizend jongeren een geheime middelbare schoolopleiding. Tientallen duizenden studenten volgden een opleiding aan een geheime hogere onderwijsinstelling. De docenten en de leerlingen wisten dat, bij ontdekking van het geheime onderwijs, zij naar de gevangenis of concentratiekamp werden gestuurd. Dit gold ook voor de bewoners van de woningen waar de geheime lessen plaatsvonden. 8500 Poolse docenten werden gedood of bezweken in de kampen in de jaren 1939-1945.
