Oleg Losev, de vergeten uitvinder van de LED verlichting

Vraag een willekeurige voorbijganger op straat wie de gloeilamp heeft uitgevonden, en je krijgt waarschijnlijk negen van de tien keer het juiste antwoord: Thomas Edison. Als je dit experiment echter zou herhalen voor de ontdekker van LED verlichting, krijg je hoogstwaarschijnlijk alleen maar verdwaasde blikken. Er zijn immers maar weinig Nederlanders die ooit van Oleg Losev hebben gehoord. Dit is op zijn minst opmerkelijk, aangezien je LED verlichting in het dagelijks tegen overal tegenkomt: in computers, verkeerslichten en straatlantaarns. Wie was deze vergeten uitvinder eigenlijk?

Geen opleiding door adellijke afkomst

Oleg Vladimirovitsj Losev werd op 10 mei 1903 geboren in het Russische Tver. Dankzij de adellijke komaf van zijn ouders, was Olegs gezin in eerste instantie redelijk welgesteld. Zijn vader werkte als klerk in een treinfabriek, wat een aardig belegde boterham opleverde. Olegs hoge afkomst zou later echter als een boemerang terugkomen. In 1917 grepen de bolsjewieken namelijk de macht in Rusland, die na een bloedige burgeroorlog het land omvormde tot de communistisch Sovjet-Unie. In deze nieuwe maatschappij was iedereen die tot de oude ‘heersende klasse’ behoorde onmiddellijk verdacht en uitgesloten van alle hoge posten.

Voor Oleg betekende deze politieke omwenteling dat hij na het voltooien van zijn middelbare school in 1920 niet verder kon studeren. Iedereen van adellijke afkomst was namelijk uitgesloten van hogescholen en universiteiten. In plaats daarvan moest Oleg direct op zoek naar werk. Hij had eerder aanleg getoond voor techniek en kon daarom aan de slag als technicus in een radiolaboratorium in Nizjni Novgorod. Nadat dit instituut in 1928 zijn deuren sloot, verhuisde Oleg met het personeel mee naar een ander laboratorium in Leningrad, het huidige St. Petersburg. Hoewel de technicus bij deze instituten af en toe een college kon volgen, zou hij het de rest van zijn leven zonder formele opleiding moeten stellen.

Autodidactische wetenschapper

Oleg liet zich door zijn gebrek aan opleiding echter niet uit het veld slaan. Hij maakte zich op het instituut zelfstandigde vereiste kennis over elektronica eigen en leerde genoeg om zelf wetenschappelijk onderzoek te kunnen verrichten. Deze autodidact publiceerde in de jaren ’20 en ’30 niet minder dan 43 wetenschappelijke artikelen in gerenommeerde Russische, Duitse en Britse tijdschriften. Daarnaast kreeg hij in dezelfde periode 16 patenten toegewezen. Een aantal van deze publicaties ging over radiotechniek, maar zijn meest baanbrekende onderzoek verrichte de Rus toch wel op het gebied van LED verlichting.

Oleg ontdekt de LED verlichting

Begin jaren ’20 experimenteerde Oleg namelijk met verschillende soorten materiaal voor zijn radio-ontvangers. Hierbij viel het hem bij toeval op dat bepaalde kristallen licht uitstraalden als hij ze onder stroom zette. De radiotechnicus raakte gefascineerd door dit fenomeen en besloot het verder te onderzoeken. In 1927 kreeg Oleg patent op zijn ontdekking en publiceerde er zijn eerste wetenschappelijke artikel over. In de jaren daarop volgden er nog 15 andere publicaties, waarin de Rus zich verder uitweidde over dit fenomeen. LED leek in deze periode nog een erg inefficiënte vorm van verlichting, maar Oleg was ervan overtuigd dat het met genoeg verbeteringen uiteindelijk de gloeilamp zou kunnen vervangen. Hij werkte daarom hard aan een praktische toepassing voor zijn ontdekking.

Gestorven tijdens Beleg van Leningrad

Oleg zou de praktische toepassing echter nooit afmaken. Zijn wetenschappelijke loopbaan werd namelijk op dramatische wijze afgebroken door de Tweede Wereldoorlog. In juni 1941 viel Nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnen. Een paar maanden later stonden de Duitse troepen al voor de poorten van Leningrad. Ze omsingelden de stad, in de hoop deze via uithongering op haar knieën te dwingen. Tijdens het daaropvolgende Beleg van Leningrad bezweken honderdduizenden stadsbewoners aan de honger, waaronder ook Oleg. Hij stierf op 22 januari 1942 aan ondervoeding.

Uitvinding raakt in vergetelheid

Na de dood van Oleg, raakten zijn ontdekkingen in de vergetelheid. De Rus had al zijn onderzoek alleen verricht en had daardoor geen collega’s of leerlingen die zijn werk konden voortzetten. Tijdens alle commotie van de oorlogsjaren, verdwenen zijn onderzoeksverslagen en patenten in een la, waarna de wetenschappelijke wereld Oleg en zijn ontdekkingen al snel vergat.

LED maakt comeback

Pas in de jaren ’60 raakte de LED verlichting weer in de belangstelling, toen de Amerikaan Nick Holonyack Olegs patent herontdekte. Op basis van diens werk bouwde hij in 1962 de eerste werkende LED lamp. In de decennia daarop werd LED verlichting steeds verder verbeterd, waardoor ook het aantal toepassingen voor deze techniek flink toenam. LEDs bleken een stuk milieuvriendelijker dan gloeilampen, waardoor ze steeds populairder werden. Inmiddels treffen we LEDs niet alleen aan in onze afstandsbedieningen en computers, maar ook in bijvoorbeeld verkeerlichten en autolampen. Daarnaast zijn LED lampen vanaf de jaren ‘ 90 ook geschikt voor het verlichten van grote ruimtes. Al deze toepassingen zouden nooit mogelijk zijn geweest zonder het voorwerk van Oleg Losev. Als we in de toekomst een LED TL buis kopen, moeten we niet vergeten aan wie we deze technologie in de eerste plaats te danken hebben.

Bronnen:

• M. A. Novikov, 'Oleg Vladimirovich Losev: Pioneer of semiconductor electronics', Solid State 46 (2004): 1, pagina 5-9.
• NIikolay Zheludev, 'The life and times of the LED — a 100-year history', Nature Photonic (2007): 1, pagina 189-192.
• spaarlampen-info.be

Afbeeldingen:

• Foto: [Public Domain], via Wikimedia Commons
• Foto: RIA Novosti archive, image #324 / Boris Kudoyarov / CC-BY-SA 3.0 [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons