Stereofoto’s, VR-bril avant la lettre

Foto’s en video’s in 3D zien, dat is toch heel modern? Anders dan je misschien zou denken, konden mensen in de 19e eeuw zich hier ook al aan vergapen.

Foto’s en diepte

De basis voor 3D-beelden werd in de eerste helft van de 19e eeuw gelegd door twee uitvindingen. Ten eerste de uitvinding van de fotografie, met foto’s die later niet vervaagden, door Joseph Nicéphore Niépce 1826. Na deze ontdekking werden meerdere technieken voor fotograferen ontwikkeld en in productie genomen. De tweede uitvinding werd in 1838 gedaan door de Engelse wetenschapper Charles Wheatstone (1802-1875), die voor het eerst precies beschreef hoe mensen diepte zien. Het rechter- en linkeroog kijken namelijk net vanuit een andere hoek naar de wereld en in de hersenen worden die twee perspectieven samengevoegd tot één beeld met diepte.

Stereofotografie

De ontwikkeling van de fotografie ging zeer snel, in 1861 werd bijvoorbeeld al de eerste kleurenfoto genomen. Maar vóór die tijd konden mensen al beelden in 3D zien. Wheatstone had al de eerste ‘stereoscoop’ ontwikkeld, waarbij je door een houten bril keek naar twee foto’s die vanaf een net verschillend standpunt was genomen. Je hersenen voegen die beelden dan samen tot één beeld met diepte. Als een soort VR-bril avant la lettre werd je ondergedompeld in een 3D beeld. Een andere versie van de stereoscoop, de Holmes-stereoscoop, werd tien jaar later uitgevonden door Oliver Wendell Holmes (1809-1894). Deze versie werd zeer populair. Rijke mensen schaften er zelf een aan en wie dat niet kon betalen keer erin tijdens een kermis of een tentoonstelling zoals ‘Photographische en helioscopische afbeeldingen in Amsterdam’ in 1855. Eerst moesten de foto’s nog worden genomen door de camera snel een klein stukje te verplaatsen, maar al snel kwamen er speciale stereocamera’s die twee foto’s tegelijkertijd namen.

Groningen in 3D

De in Duitsland geboren fotograaf Friedrich Julius von Kolkow (1839-1914) vestigde zich in 1863 in Groningen, waar hij enthousiast aan de slag ging met verschillende soorten foto’s. Een opmerkelijk onderdeel van zijn werk zijn de vele stereofoto’s die hij van de stad maakte. Veel hiervan zijn gedigitaliseerd door de Groninger Archieven en te zien op de website van de Beeldbank Groningen. Tijdens zijn leven won Von Kolkow meerdere prijzen met zijn werk en werd hij zelfs hoffotograaf voor koning Willem III. Hoewel veel van zijn werk verloren is gegaan, maar door hem en andere stereofotografen uit zijn tijd kunnen we nog steeds driedimensionaal oog in oog staan met het Groningen – en de Groningers – van meer dan honderd jaar geleden.