Ceija Stojka – Oorlogsherinneringen van een Roma
Ze overleefde drie concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Jarenlang zweeg ze over de trauma’s die ze daar op liep. Pas jaren later begon ze te vertellen, door boeken en door schilderijen. Museum Het Valkhof bracht een uitgebreide collectie van haar werk samen in een tentoonstelling. De tentoonstelling Ceija Stojka – Oorlogsherinneringen van een Roma is tot en met 10 juni 2019 te zien in Museum het Valkhof.
Als tienjarig meisje werd Ceija Stojka met haar familie opgesloten in Auschwitz-Birkenau. Vanuit daar ging het naar Bergen-Belsen en vanuit daar weer naar Ravensbrück. Ceija Stojka overleefde de ontberingen, naar eigen zeggen omdat ze altijd bij haar moeder kon blijven. Haar vader en één van haar broers overleven de Holocaust echter niet.
Veertig jaar na de oorlog kreeg Stojka de behoefte om alsnog haar verhaal met de wereld te delen. Ze schreef vier aangrijpende boeken, waarvan het eerste in 1988 uitkwam. Hoewel ze vrijwel autodidact was, wist ze de boeken in een hele persoonlijke en haast poëtische stijl te schrijven. Vanaf 1990 begon ze ook te schilderen en tekenen, ook als autodidact.
Het Oevre van Ceija Stojka
In twintig jaar maakt ze meer dan duizend tekeningen en schilderijen. Veel van die werken zijn gemaakt vanuit het perspectief van het kind dat al die traumatische gebeurtenissen meemaakte. De kunstwerken zijn in twee categoriën te verdelen: de ‘dunkle Bilder’, zwarte en sombere beelden, die vertellen over de verschrikkelijke oorlogsjaren en de tijd in de concentratiekampen. Daar tegenover staan de ‘helle Bilder’, kleurrijke en idyllische landschappen die juist de gelukkige en vrolijke periode van voor de oorlog laten zien.
Met haar werk profileerde Stojka zich nadrukkelijk als pro-roma activiste. Met haar boeken en schilderijen wilde Stojka ervoor zorgen dat men de gruwelijke geschiedenis van de Holocaust nooit meer zou ontkennen of vergeten, in een tijd dat extreemrechtse en nationalistische partijen in Oostenrijk weer groeiden. De Paus in Rome nodigde haar uit en in 2014 werd in Wenen een plein naar haar vernoemd. Op het Cija Stojka Platz in de Oostenrijkse hoofdstad hangt een herinneringsplaquette.
Ceija Stojka in Museum Het Valkhof
In Museum het Valkhof in Nijmegen zijn meer dan honderd kunstwerken bijeengebracht die samen het verhaal van Stojka vertellen: van de vooroorlogse jaren tot kort na de oorlog. Het hart van de tentoonstelling wordt gevormd door de jaren in de concentratiekampen. Beelden van prikkeldraad, rook, SS-ers, wind sneeuw en kraaien. Sommige werken hebben ook tekst, waardoor ze nog intenser worden. Ook is een deel uit de film Unter den Brettern hellgünes gras (2015, Karin Berger) te zien. In die film vertelt Stojka over haar ervaringen. De tentoonstelling wordt gecompleteerd door schetsboeken, foto’s en documentatiemateriaal.
Kinderen van de oorlog
Samen met de teontoonstelling over Ceija Stojka is ook de tentoonstelling Kinderen van de oorlog te zien in Museum het Valkhof. Op basis van het fotoarchief van de Werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen wordt het verhaal van Nijmeegse kinderen die de oorlog niet overleefden verteld. Met werk van de hedendaagse fotografe Annie van Gemert wordt ook de verbinding gelegd met hedendaagse kinderen die in oorlogssituaties zijn terechtgekomen. Zo wordt eens te meer duidelijk dat geweld van alle tijden is, maar dat kinderen vaak nog de kracht vinden om te dromen over een mooie toekomst en die dromen na te jagen.
