Koketteren met een onbekende wereld in Het Scheepvaartmuseum

Navigatiesystemen en Google Maps zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Ook brengt de enorme hoeveelheid informatie op Instagram, Pinterest en Google binnen een paar clicks de wereld binnen handbereik. Hoe kon iemand in de 17e eeuw de wereld buiten zijn directe omgeving, en vooral buiten Europa, tot zich nemen? Hoe stelden de reizigers zich de wereld voor en op welke manier haalden zij deze wereld in huis? De nieuwe presentatie Cartografie & Curiosa in Het Scheepvaartmuseum laat zien hoe Nederlandse zeevaarders vanaf de 17e eeuw hun weg vonden en op welke wijze deze reizen het Europese wereldbeeld bepaalden.

Cartografie: verfijnde kunstwerken

Vanaf het begin van de zeventiende eeuw wagen Nederlandse zeelieden zich steeds verder van huis. Hun bevindingen van onbekende gebiedsdelen vormt de basis voor kaartmateriaal dat steeds verfijnder wordt. Er was aandacht voor de kleinste details en de schoonheid van de illustraties maakt elke kaart een kunstwerkje op zich. Deze eeuwenoude kaarten, die behoren tot de topcollectie van de wereld,  nemen je mee ‘op reis’ naar locaties die de Nederlandse geschiedenis vormden: Zuid-Afrika, Indonesië, Japan, Australië en Brazilië.

Stereotypering en beeldvorming

Reisverslagen en etnografische studies beschreven de flora en fauna, maar ook de onbekende volkeren. Zij werden veelal als stereotype afgebeeld. Vervolgens werden deze illustraties gebruikt voor decoratie van o.a. kunstvoorwerpen. Een zilveren lakstempel van de VOC in de vorm van de buste van een Afrikaanse man is een voorbeeld van het stereotype en racistische beeld van zwarte mensen: ontblote  tanden, opengesperde ogen, tulband, oorbellen en een zilveren ‘slavenband’ rond de hals. Maar stereotypering kwam van twee kanten: een achttiende -eeuwse makimono (handrol) toont hoe Japanners de Nederlandse bewoners op het Japanse eiland Deshima zagen: met lang rood haar, enorme neuzen en altijd een hoed dragend.

Curiosa: pronken zonder schaamte

Onderdeel van de tentoonstelling is het curiositeitenkabinet: s een schatkamer vol van oogstrelende objecten, die werden meegenomen en de onbekende wereld – letterlijk – in huis haalden. Voorwerpen zoals kokosnoten en nautilusschelpen waren zeldzaam en werden als pronkstukken meegebracht. Ze waren zó kostbaar dat ze werden voorzien van een zilveren of gouden montuur. Deze naturalia, waarin kunst en natuur samenkwamen, waren onder verzamelaars het meest geliefd: overtrof de kunst de natuur, of toch andersom? De verzameling curiositeiten in de tentoonstelling bevat een groot aantal - nog nooit eerder geëxposeerde - objecten uit een privécollectie.

Cartografie & Curiosa
Het Scheepvaartmuseum
Kattenburgerplein 1
Amsterdam