Amsterdam in Vogelvlucht - Stad op de drempel van de Gouden Eeuw

Het beroemde schilderij Vogelvluchtkaart van Amsterdam van schilder Cornelis Anthonisz uit 1538 en de houtsnede uit 1544 zijn genomen als uitgangspunt voor het boek Amsterdam in Vogelvlucht. Het boek is een bewerking van het boek Jacob Cornelisz van Oostsanen (ca. 1475-1533). De renaissance in Amsterdam en Alkmaar.

Dit boek verscheen bij een dubbeltentoonstelling die het Amsterdam Museum en het Stedelijk Museum Alkmaar van maart tot en met juni 2014 organiseerden rondom de schilder en prentmaker Jacob Cornelisz van Oostsanen. Hij was de eerst Hollandse bij naam bekende meester. De publicatie bij de tentoonstelling bestond uit twee delen; een historisch deel en een catalogus. Amsterdam in Vogelvlucht is een bewerking van het eerste deel en gaat in op de geschiedenis van Amsterdam in de zestiende eeuw.

De vogelvluchtkaart van Van Oostsanen toont Amsterdam in de eerste helft van de zestiende eeuw. Amsterdam was toen een stad met één voet in de middeleeuwen en met de ander op de drempel van de Gouden Eeuw. Het Amsterdamse stadsbestuur betaalde schilder, cartograaf en prentmaker Cornelis Anthonisz van Oostsanen eind 1538 zes pond voor het schilderen van een stadsplattegrond. De schilder kwam met een vogelvluchtkaart die gezien kan worden als een kruising tussen een stadsgezicht en een stadsplattegrond. Het oorspronkelijke schilderij van Amsterdam in vogelvlucht was bestemd voor keizer Karel V. Vier jaar later bracht de kunstenaar de kaart opnieuw uit als prent. Zo liet hij de plattegrond in twaalf houtblokken snijden die op aparte vellen papier werden gedrukt. Deze kaart verkocht hij aan met name stadsbestuurders en welgestelde burgers.

Onder redactie van historica Laura van Hasselt (conservator Amsterdam Museum) en kunsthistorica Yvonne Bleyerveld is een publicatie tot stand gekomen waarin de stad Amsterdam en de verschillende aspecten van de stad in de zestiende eeuw – zoals de titel al verklapt – in vogelvlucht worden behandeld. De verschillende auteurs behandelen elk een specifiek thema, zoals het geloof in de stad, de handel, het bestuur en het begin van de Reformatie. Een van de hoofdstukken vertelt over het religieuze verleden van Amsterdam als mirakelstad en de hostie die niet wilde branden. Zo gaat het verhaal dat op een koude winternacht van 15 op 16 maart in 1345 een man ziek in bed lag. Hij kreeg van een pastoor het sacrament der zieken. Later die avond braakte hij de hostie weer uit. Het braaksel werd in een schaal opgevangen die in het vuur werd gegooid. De volgende ochtend zag een verzorgster in de haart een ongeschonden, stralend witte hostie. Zij pakte de hostie uit het vuur en legde deze op een kussen in een kistje. Sindsdien is de plek een plaats waar pelgrims komen en vond er tweemaal per jaar in de vastentijd een grote sacramentsprocessie plaats.

In Amsterdam in Vogelvlucht wordt in negen thematische hoofdstukken de politieke, economische, sociale, religieuze en culturele geschiedenis van het zestiende-eeuwse Amsterdam behandeld. De tekst wordt op een bijzonder fraaie wijze aangevuld door details uit de vogelvluchtkaart van Van Oostsanen. Ook sieren afbeeldingen van andere

kunstwerken en historische bronnen de publicatie. Het boek is vlot geschreven en leest daardoor erg prettig. Wel blijft het boek een oppervlakkige kennismaking met het zestiende-eeuwse Amsterdam. Dit is ook niet erg, de auteurs pretenderen met het werk ook geen uitgebreide historie van Amsterdam uit de doeken te doen. Bovendien verklapt de titel Amsterdam in Vogelvlucht al dat het gaat om een kennismaking met de geschiedenis van de stad. Al met al kan het boek dan ook worden gezien als een bijzonder fraai geïllustreerde en beknopte geschiedenis van Amsterdam in de zestiende eeuw.

Amsterdam in Vogelvlucht – Stad op de drempel van de Gouden Eeuw, onder redactie van Laura van Hasselt en Yvonne Bleyerveld

Waanders Uitgevers in samenwerking met Amsterdam Museum, Zwolle 2015 ISBN 978 94 6262 038 4

Paperback met kleur- en zwart-wit illustraties, literatuur en fotoverantwoording 88 pagina’s € 19.95

Deze recensie is afkomstig van de website van Hereditas Nexus. Bezoek de website voor meer kritische reviews van boeken, tentoonstellingen en ander historisch vermaak.