Dodekanesos: centrum van kennis en kunde

Ten geleide: hoe een groep Griekse eilanden richting gaf aan onze civilisatie gaf aan onze civilisatie

‘Ik zweer bij Apollon de genezer, bij Asclepius, Hygieia en Panacea en neem alle goden en godinnen tot getuige, om naar mijn beste oordeel en vermogen de volgende eed te houden...’ In de 5e eeuw voor onze jaartelling liep een man rond op een eiland in de Middellandse Zee, gefrustreerd over de stand van zaken voor wat betreft de medische wetenschap. Eigenlijk wilde hij niet eens zover gaan om daarvan te spreken, want hier hadden de heren doktoren in zijn omgeving echt te weinig kaas van gegeten. Zijn intentie was zonneklaar: de gezondheidszorg voor de medemens moest op de schop. Het stuur radicaal om.

Teveel patiënten overleefden het verblijf op Kos niet of gingen even ziek weer terug naar huis. Veel kon worden verweten aan het geklungel van het medisch personeel, aangezien zij slechts overtuigd waren dat genezing middels een tempeldienst en een offerande voor de Griekse goden der gezondheid tot stand zou komen. ‘De idioten’, moet de man hebben gedacht. ‘Wanneer kijken ze nou eens goed naar de symptomen?’ Zelfs zijn bloedeigen vader zat in het complot, want ook die had zich aangesloten bij de priesterkliek die via een vast stramien van rituelen de opperwezens gunstig moest stemmen.

Hippocrates wilde het over een andere boeg gaan gooien. Deze op het bovengenoemde eiland ter wereld gekomen arts ging in de contemporaine geneeskunde een frisse wind laten waaien. Zijn empirische aanpak en het weerspreken van het nut van al die spirituele poespas zou Kos in korte tijd wereldberoemd maken. Hippocrates werd een zeer invloedrijk medicus en zijn thuisland maakte faam als de bakermat van de academische heelkundige leer. Zijn eed, waarvan de eerste regel deze tekst inleidt, vormde de basis voor de artsengelofte die we anno 2007 nog steeds kennen. In deze special onder meer het verhaal over zijn leven.

Liefhebbers van constructeurs uit lang vervlogen tijden komen in dit themaboekje volop aan hun trekken. Zonder de vaardigheden van deze (pre)historische vaklui waren we een hoop moois misgelopen. Ontelbare vroegere bouwentrepreneurs stapten zo aan de wal van Nisyros. Het vulkaaneiland kreeg bekendheid als een regionale bouwmarkt waar hoogwaardige materialen konden worden aangekocht. Nog altijd komt menig huisvloer in allerlei landen op onze aardbol uit de steengroeve van deze Grieks territoriale dwerg. Een andere mini-gemeenschap repareerde al in de klassieke tijd de schepen van de Spartaanse vloot; trok ten strijde naar het mythische Troje en was ontwerper en maker van de snelste zeilboot van de Middellandse Zee. We schrijven over het eiland en de mensen van Simi.

Tot slot een kijkje achter de schermen bij de ooit gewapende hospitaalridders van de Maltezer Orde. Rhodos, met zijn grootste oppervlakte het centrum van deze archipel. Hier hielden de – van oorsprong ziekenverzorgende – soldaten van christelijke komaf meer dan twee eeuwen lang stand tegen de oprukkende moslimtroepen van de Turkse sultan. Zonder hun verzet waren de zeeën van Zuid-Europa een open deur geweest voor de islam. Dit supplement bevat vertellingen over een groep van vier eilanden binnen een ‘nómos’ (bestuursregio) in het uiterste oosten van Griekenland. Een archipel die ‘Dodekanesos’ heet en letterlijk ‘Twaalf Eilanden’ betekent, hoewel eigenlijk uit veertien onafhankelijk geleide en een handvol kleine landmassa’s bestaat. In deze special lichten we in het bijzonder dit kwartet – Kos, Nisyros, Simi en Rhodos – eruit dat onze beschaving op diverse fronten direct heeft beïnvloed.