Geaarde kunst

Iedereen die een beetje bekend is met de Tweede Wereldoorlog zal wel eens gehoord hebben van het begrip Entartete Kunst, ofwel ‘Ontaarde kunst’. Dit was kunst die volgens de Nazi-ideologie totaal ontspoord, ontaard, was en haaks stond op het beeld van mens en maatschappij dat rechtgeaarde kunst zou moeten tonen.

Recensent: Wouter van Dijk Decadente kunststromingen als impressionisme en expressionisme, of erger nog, symbolisme en abstracte kunst waren een uitvloeisel van een verrotte maatschappij en een voorbeeld van het failliet van de democratie die deze amorele uitingen voortgebracht had. Daar tegenover stond de geaarde kunst; geschoeid op sociaal-realistische leest moest deze kunststroming fungeren als slippendrager en tevens wegbereider van de ideologische nonsens die de nationaal-socialisten graag als waarheid aangenomen zouden zien. Een nieuwe wereldorde zou moeten verrijzen, het individu was ondergeschikt aan de massa en het recht van de sterkste gold als gezond principe om de menselijke soort in stand te houden en hiermee hingen de rassentheorieën over de Ariër nauw samen. Met de Duitse machtsovername in1940 werd ook het openbare leven in Nederland gelijkgeschakeld. Voor de kunstensector hield dit de instelling van de Kultuurkamer in, een nieuw opgerichte instelling waarbij elke Nederlander die als kunstenaar, schrijver en wat dies meer zij wilde werken, zich moest laten registreren. Vanaf dat moment werd ook het onderscheid tussen toelaatbare kunst en ontaarde beunhazerij ter hand genomen. Het nationaal-socialistische cultuurtijdschrift De Schouw verwoordde het zelf als volgt: “Wij zullen dit volksvreemde werk niet in de musea ophangen en niet tentoonstellen, niet uit dictatoriale overwegingen maar omdat wij weten dat de menselijke natuur steeds weer geneigd is tot rebellie en er altijd mensen zijn die de duistere kronkelpaden verkiezen boven de rechte weg, de chaos boven de orde, het bolsjewisme boven het nationaalsocialisme.” In Museum Arnhem is momenteel de tentoonstelling Geaarde kunst. Door de staat gekocht te zien waarin op unieke wijze een groot aantal schilderijen bijeen is gebracht om een beeld te geven van de kunst die door de nationaal-socialistische autoriteiten in de oorlogsjaren gekocht werd. De staat wilde namelijk de gepropageerde kunststroming stimuleren en kocht in de periode 1940-1945 meer kunst dan ooit tevoren. De tentoonstelling leert echter dat van een ideologisch zuiver aankoopbeleid weinig sprake was. Naarmate de tijd verstreek werden de aangekochte werken steeds meer een afspiegeling van de persoonlijke smaak van de mensen die aan de touwtjes trokken dan het exponent van een fascistisch ideaalbeeld. Zo kon het gebeuren dat op de tentoonstelling verscheidene impressionistische en expressionistische doeken te zien zijn.   Echter, de verwachte sociaal-realistische werken ontbreken niet. Zo is Henri van de Velde ook vertegenwoordigd, niet door zijn bekende schilderij De Nieuwe Mens, dat in NSB-leider Anton Musserts kantoor prijkte, maar door De Engel der Gerechtigheid. Verder zijn ook werken te zien van onder andere Carel Willink, M.C. Escher en A.P. Schotel. Ga dat zien! De tentoonstelling Geaarde kunst. Door de staat gekocht is nog t/m 25 mei 2015 te zien in Museum Arnhem