Aan plaatsen gehecht. Katholieke herinneringscultuur in Nederland

Aan plaatsen gehecht. Katholieke herinneringscultuur in Nederland gaat over het katholiek erfgoed in Nederland op locatie, of anders gezegd: om het vastgoed van het katholieke herinnering in ons land. Aan de hand van dit boek kunnen 48 plaatsen worden bezocht waarmee herinneringen zijn verbonden die deel uitmaken van het collectieve katholieke geheugen.

De plaatsen van herinnering die als een soort staalkaart van de katholieke herinneringscultuur worden behandeld, liggen verspreid over een groot deel van ons land: van Maastricht tot Heiloo, van Sint Willebrord tot Enschede. Niet alle plekken zijn eenduidig ‘katholiek’ te noemen: het Malieveld in Den Haag en het Olympisch Stadion in Amsterdam zijn voor veel Nederlanders verbonden met heel andere herinneringen, die niets met het katholicisme te maken hebben. Andere herinneringen hebben alleen overleefd in de vorm van een plaquette of een herinneringsbordje aan de muur. Wat betekenen deze herinneringsplekken voor katholieken hier en nu? Hoe is de huidige situatie? Welke praktijken en rituelen zijn op dit moment verbonden met al deze plaatsen waaraan katholieken hun herinneringen hebben gehecht? Dat toont dit boek in woord én beeld. Elk hoofdstuk opent met een foto van de huidige situatie. Wat ziet iemand die deze plek anno 2012 bezoekt?

Katholieke herinneringscultuur

De meeste auteurs hebben de door hen besproken plek zelf bezocht en beginnen hun bijdrage met een beschrijving van wat zij daar aantroffen. Sommigen van hen bewaren ook persoonlijke herinneringen aan die plek. Dat die persoonlijke herinneringen – zoals trouwens ook de collectieve herinneringen – niet altijd even positief zijn, ligt voor de hand. Daarom wordt ook expliciet aandacht geschonken aan de schurende elementen in de katholieke herinneringscultuur, aan dissonanten en controverses. Sinds de commissie-Deetman rapporteerde over het seksueelmisbruikschandaal in de Katholieke Kerk, zijn we er ons maar al te zeer van bewust dat er ook veel pijnlijke herinneringen zijn. Ook die komen aan de orde. De herinneringsmonumenten voor kinderen die ongedoopt stierven en daarom in ongewijde aarde begraven werden, vormen zo’n voorbeeld van een pijnlijke herinnering die in dit boek ter sprake.

Plaatsen van herinnering

Veel van wat in dit boek behandeld wordt, lijkt definitief verleden tijd te zijn geworden. In een tijdperk waarin kerksluitingen aan de orde van de dag zijn, lijkt er ook voor het katholicisme steeds minder ruimte. Voor de katholieke herinneringscultuur biedt dit echter onvermoede aanknopingspunten. Breukervaringen vormen vaak een trigger voor herinneringen. Plaatsen van herinnering ontstaan op breukmomenten in de herinnering, waar memory letterlijk geschiedenis is geworden. De plaatsen van herinnering bieden een laatste strohalm die ons verbindt met een verloren gegaan verleden.

Katholieke rituelen

Het biedt ook een kader om de tegenwoordige populariteit van veel oude katholieke rituelen te verklaren. Niet alleen kerksluitingen zijn aan de orde van de dag, we leven ook in een tijd waarin bijzondere rituelen op bijzondere plekken en tijdens bijzondere levensmomenten populairder zijn dan ooit. Zoals de eerste communie of een laatste ritueel rond de dood, waarbij de as van de overledene bij een kapelletje wordt uitgestrooid. De eerste communie wordt vaak weer in oude stijl gevierd, inclusief witte bruidjes en een rijk versierde en traditioneel opgetuigde kerk. Net zoals er ook weer vele openluchtmissen worden gehouden bij wegkapellen of heilige plekken zoals de Adelbertusakker in Egmond. Het geldt ook voor bijzondere processies zoals de Sacramentsprocessie in Boxtel of de Heiligdomsvaart in Maastricht. Ook de geboortehuizen van Peerke Donders in Tilburg en van pater Houben in Munster-Geleen trekken weer meer mensen dan ooit. Ze willen er graag een kaarsje komen opsteken, al was het maar als rustpunt tijdens een dagje uit op de fiets, als onderdeel van een toeristisch uitstapje.

Zojuist verschenen: