Afgelaste Elfstedentochten

Vandaag komen de Friese rayonhoofden opnieuw bij elkaar om de kwaliteit van het ijs te bespreken. Gisteren bleek dat er op nog vrijwel geen enkele plek voldoende ijs ligt, en dus is het uiterst onzeker of de Elfstedentocht dit jaar wel door kan gaan. Het zou niet de eerste keer zijn dat de tocht op het laatste moment afgelast  wordt.

Al in de achttiende eeuw was schaatsen een bekend fenomeen in Friesland. Het was toen overigens niet alleen een sport maar ook een snelle manier van vervoer in de winter, daar lang niet iedereen zich een paard kon veroorloven. In 1891 reed de Friese sportfanaat Pim Mulier een tocht langs elf Friese steden. Zijn notities zouden later gebruikt worden als de grondslag voor de eerste officiële Elfstedentocht, die plaatsvond in 1909.

Eerste Elfstedentocht

Eind december 1908 werd er door de organisatie bekend gemaakt dat in januari 1909 de eerste Elfstedentocht plaats zou vinden. Een precieze datum was nog niet vastgesteld, maar men had in ieder geval nog tot 5 januari om zich in te schrijven. Rond de jaarwisseling begon het echter zo streng te vriezen dat de organisatie plotseling besloot de tocht te vervroegen naar 1 januari. Tientallen mensen haastten zich op Oudejaarsdag nog naar Friesland om zich op te geven, maar kregen daar te horen dat de inschrijvingen inmiddels gesloten waren. Op de dag van de wedstrijd viel vervolgens de dooi in, waardoor 25 schaatsers besloten het ijs niet op te gaan. De overgebleven 23 deelnemers die wel op kwamen dagen kregen van de organisatie te horen dat ze zelf maar moesten weten of ze nog meededen. Om een herhaling van deze chaotische gang van zaken voortaan te voorkomen werd op 15 januari 1909 besloten tot de oprichting van de Vereniging De Friesche Elf Steden.

Bezuinigingen

Op 20 december 1938 schreef de Leeuwarder Courant dat “indien het vriezende weer aanhoudt, zal de traditionele Elfstedentocht zeer waarschijnlijk op zaterdag 24 december aanstaande worden gehouden”. Een dag later werd dit bericht bevestigd door de organisatie, waarop honderden schaatsers zich inschreven voor de tocht. Niet veel later kregen zij echter te horen dat 24 december toch niet gehaald zou worden, want het ijs was niet sterk genoeg. Maar de organisatie had nog wel hoop, want als de route op tijd sneeuwvrij gemaakt werd kon de tocht misschien een week later alsnog doorgaan. Er ging daarom vanuit Friesland een verzoek naar Den Haag om hulp, maar de regering gaf aan dat zij vanwege de bezuinigingen geen geld beschikbaar had om het ijsvrij maken van de banen te financieren. Uiteindelijk werd er daarom een collecte opgezet om geld op te halen onder de Nederlandse bevolking. Zelfs koningin Wilhelmina gaf persoonlijk een bijdrage aan het fonds, maar het mocht niet baten; de tocht ging niet meer door.

Laatste moment

De meest opmerkelijke afgelasting van de Elfstedentocht vond plaats in 1961. Op de avond voorafgaand aan de wedstrijd sloeg het weer onverwachts om. Terwijl honderden mensen nog in de rij stonden om zich in te schrijven voor de tocht begon het in Friesland ineens te regenen. De weersomslag bleek funest voor het ijs op de route. Om kwart over 12 ’s nachts, slechts enkele uren voor de start, zag de voorzitter van de wedstrijd zich genoodzaakt de Elfstedentocht alsnog af te gelasten.

“Zelden werd het Elfsteden-vuur op zo snelle trieste en dramatische wijze uitgeblust als op deze gedenkwaardige dag. [Maar] de honderden droegen de teleurstelling met de mannelijkheid waarmee zij morgen alle Elfsteden-ontberingen zouden hebben gedragen. Zonder gemor zonder woorden maar diep teleurgesteld”, zo schreef de Leeuwarder Courant. Aanvankelijk leek de afgelasting overigens ook een strop te worden voor de lokale ondernemers, die al massaal honderden liters snert en koffie hadden ingekocht. Gelukkig voor hen werden die in de dagen daarna echter grotendeels alsnog verkocht.

Meteo-blunder

Met name door een verbetering in de weersvoorspellingen kwam een dergelijk fiasco na 1961 niet meer voor. Toch kon de toename van de kennis over weerpatronen niet altijd voorkomen dat het mis ging. Zo werd halverwege de maand februari van het jaar 1986 besloten de Elfstedentocht van dat jaar af te blazen omdat de weerdienst van de luchtmacht dooi had aangekondigd. Dit tot groot ongeloof van meteorologen Hans de Jong en Harry Otten, die juist vorst hadden voorspeld. “De grootste meteo-blunder sinds jaren”, zo stelde De Jong later, want hij en Otten kregen uiteindelijk gelijk. De tocht was echter op dat moment al afgelast en dat was niet meer terug te draaien. Gelukkig kon de Elfstedentocht later dat jaar uiteindelijk op 26 februari alsnog plaatsvinden. Om al deze scenario’s voortaan te voorkomen doen de rayonhoofden van de Vereniging de Friesche Elf Steden tegenwoordig pas op het allerlaatste moment een definitieve uitspraak over het doorgaan  van de Elfstedentocht.