Artemisia Gentileschi - grootse Italiaanse kunstenares

Artemisia Gentileschi (1593 - circa 1652) wordt gezien als de eerste grote vrouwelijke schilder van de Italiaanse kunst. Ze staat bekend om haar realistische barokke verbeelding van Bijbelse vrouwen en mythen. Ze was een van de weinige vrouwelijke artiesten die met haar schilderkunst in eigen levensonderhoud en dat van haar familie kon voorzien.

Haar leven werd overschaduwd door het schandaal rond haar verkrachting. Kunsthistorici suggereren dat veel van haar werk sterk door deze gebeurtenis is beïnvloed.

Schildersdochter

Artemisia Gentileschi werd geboren op 8 juli 1593 in Rome. Ze was de dochter van Prudentia Montone en schilder Orazio Gentileschi, een erkende caravaggist. Orazio cultiveerde het talent van zijn dochter en voorzag haar in  de juiste training. Net als haar vader werd Artemisia sterk gevormd door Caravaggio's dramatische realisme en gebruik van clair-obscur. Aanvankelijk is haar stijl moeilijk van haar vaders werk te onderscheiden. Een van Artemisia's eerste werken, Susanna en de oudsten (1610), werd lange tijd beschouwd als een werk van haar vader. Toch vond zij haar eigen stem.

Verkrachting

In 1611 nam Orazio Gentileschi bevriende schilder Agostino Tassi in dienst om zijn dochter perspectief te leren. Op zeventienjarige leeftijd werd Artemisia door hem verkracht. Nadat Tassi zijn belofte niet na kwam om met haar te trouwen, sleepte Orazio hem voor de rechter. Er volgde een langdurige rechtszaak. Artemisia moest een gynaecologisch onderzoek ondergaan en werd met duimschroeven gemarteld om de “waarheid” te achterhalen. Uiteindelijk werd Tassi schuldig bevonden en veroordeeld tot 1 jaar gevangenis. Hij heeft deze straf nauwelijks uitgezeten. Ondanks deze uitkomst was de reputatie van Artemisia beschadigd en werd ze lange tijd bestempeld als een promiscue vrouw.

Florence

Waarschijnlijk om haar eer te redden, trouwde Artemisia Gentileschi kort na de rechtszaak de met Florentijnse Pietro Antonio de Vincenzo Stiattesi. Ze verhuisde naar Florence en het echtpaar kreeg een dochter. Kort na de rechtszaak schilderde Artemisia een van haar bekendste werken: Judith onthoofdt Holofernes (1612-1613). In 1616 werd Artemisia als eerste vrouw toegelaten tot de Accademia di Arti del Disegno en verwierf steeds meer naamsbekendheid. Een machtig familielid van het Medici hof, groothertog Cosimo II, werd haar belangrijkste opdrachtgever en ze schilderde verschillende werken voor hem.

Jaël en Sisera

Zwervend bestaan

Het huwelijk van Artemisia hield geen stand en na de dood van Cosimo II ging ze met haar vader samenwerken in Genua. Als schilder was ze steeds op zoek naar opdrachtgevers en als gevolg hiervan verhuisde ze regelmatig. Ze woonde in Rome, Venetië en werkte in Londen met haar vader aan een opdracht van Karel I. Na de dood van Orazio in 1639 bleef ze nog een paar jaar in Engeland en produceerde werken die al snel bekender werden dan die van haar vader. Uiteindelijk vestigde Artemisia zich omstreeks 1640 in Napels, waar ze zich voornamelijk richtte op religieuze verbeeldingen. Hier overleed ze uiteindelijk rond 1653, de precieze datum en oorzaak is niet bekend.

Sterke vrouwen

Artemisia Gentileschi specialiseerde zich in grote schilderingen die meestal gebaseerd waren op Bijbelse verhalen en Griekse mythologie. Geliefde onderwerpen waren heroïsche vrouwen die ze soms als slachtoffer, soms als wraaklustige helden verbeeldde. Vooral de legendarische Hebreeuwse Judith, die haar vijand Holofernes onthoofde om haar stad te redden, was een terugkerend personage. Een van haar populairste werken Judith en haar dienstmeid (1925) is hiervoor exemplarisch. Artemisia brak met de zwakke en timide manier waarop vrouwen afgebeeld werden en schilderde sterke en levenskrachtige vrouwen.

Hernieuwde aandacht

Sinds de opkomst genderstudies aan het einde van de twintigste eeuw heeft Artemisia Gentileschi's werk meer aandacht  gekregen. Werken die oorspronkelijk aan haar vader toegeschreven waren, werden later als de hare erkend. Haar eigen traumatische mishandeling en haar sterke vrouwelijke personages hebben hier een belangrijk aandeel in gehad. Artemisia Gentileschi behoort met haar grote artistieke talent tot de beste schilders van de Barok. Haar schilderijen hangen in topmusea over de hele wereld.

Dit, edele heer, laat zien waartoe een vrouw in staat is.

- Artemisia Gentileschi (brief aan Don Antonio Ruffo, 1649)