De Algemene Beschouwingen van 2019 zijn opvallend lief

De Algemene Beschouwingen worden gezien als hét politieke debat van het jaar. Dit spektakel, waarbij de fractievoorzitters van de Tweede Kamer in debat met elkaar gaan over de plannen van het de regering die op Prinsjesdag zijn gepresenteerd, staat bekend als een verhit debat. Samen met Prinsjesdag worden deze drie dagen gezien als de belangrijkste politieke dagen van het jaar, maar wat is de geschiedenis achter dit jaarlijkse politieke hoogtepunt?

De eerste Algemene Beschouwingen

Tot 1906 werden door de Tweede Kamer geen Algemene Beschouwingen gehouden, maar een Adres van Antwoord. Dit zogeheten Adres was aanvankelijk meer een beleefdheidsformaliteit, maar kreeg langzamerhand ook een politiek karakter en veranderde uiteindelijk meer in een algemeen debat over de rijksbegroting. In 1906 besloot de Tweede Kamer daarom om af te zien van het Adres van Antwoord. Vervolgens werd in 1933 besloten om de Algemene Beschouwingen de dag na Prinsjesdag te houden, in plaats van in oktober. Op die manier kan het parlement direct reageren op de rijksbegroting.

Amendementen en verwerpingen

Tijdens de Algemene Beschouwingen kunnen beide Kamers de begroting aannemen of verwerpen, maar het komt vrijwel nooit voor dat een begroting wordt verworpen, de laatste keer was in 1919.  De veroorzaker was het toenmalige ministerie van Marine (later samengevoegd met het ministerie van Oorlog tot het ministerie van Defensie). Er werd aangedrongen op bezuinigingen op de vloot en het leger vanwege de pas afgelopen Eerste Wereldoorlog. Tegelijkertijd moesten er meer schepen worden gebouwd ter verdediging van Nederlands-Indië. Zowel oppositie- als coalitiepartijen hadden geen vertrouwen in de begroting van de minister van Marine en de begroting werd verworpen.

Dit was zeker niet de laatste keer dat de begrotingen van Oorlog en Marine (en tevens van Koloniën) tot discussie leidden. Tijdens de Algemene Beschouwingen van 1920 waren er zo veel amendementen voor de begroting van het ministerie van Oorlog dat de minister zijn ontslag indiende, ondanks dat zijn begroting wel werd aangenomen. Ook in 1949 trad de minister van Oorlog af toen er ernstige kritiek werd geuit op zijn beleid tijdens de Algemene Beschouwingen, zijn begroting werd echter nog wel aangenomen.

Nacht van Kersten en Nacht van Schmelzer

De begroting zorgt regelmatig voor ongenoegen in het parlement. Zo was er in 1925 een gehele kabinetscrisis na een amendement over het gezantschap bij de Paus, dit stond bekend als de Nacht van Kersten. Vier katholieke ministers dienden hun ontslag in nadat het gezantschap bij de paus werd geschrapt uit de begroting voor Buitenlandse Zaken, hierdoor viel het kabinet. Tijdens de Algemene Beschouwingen van 1966 viel het kabinet ook vanwege de Nacht van Schmelzer, toen KVP-Kamerlid Norbert Schmelzer een motie van wantrouwen indiende tegen de eigen regering. Er was al langer ontevredenheid in de coalitie tussen de PvdA en KVP, maar er was tijdens de Algemene Beschouwingen onenigheid tussen deze regeringspartijen over de omvang van het begrotingstekort.  Dit was de enige keer in de parlementaire geschiedenis dat er tijdens de Algemene Beschouwingen een motie van wantrouwen is aangenomen.

Het politieke toneel

Zo zijn er al jaren verhitte discussies tijdens de Algemene Beschouwingen, maar een deel van deze harde woorden en daden is eigenlijk toneelspel. In 2018 liep het debat zó uit de hand, dat Kamervoorzitter Arib brieven ontving die stelden dat burgers de toon van het debat te grof vonden. De toon van het debat van 2019 was echter opvallend mild. De voornaamste reden hiervoor is dat er pas in 2021 weer verkiezingen zijn. De politieke partijen nemen dus de tijd om hun positie te bepalen en zien geen noodzaak om elkaar hard aan te vallen. Tevens is er geld over in de begroting, dus is er ruimte over om te voldoen aan de wensen van de oppositiepartijen. Waar voorgaande Algemene Beschouwingen worden gekenmerkt door kabinetscrisissen en vele amendementen, worden de Algemene Beschouwingen van 2019 vooral gekenmerkt door wederzijds respect en familieanekdotes.

Bronnen:

• Montesquieu Instituut: Geschiedenis begrotingsbehandeling
• Parlement: Adres van Antwoord
• Parlement: Algemene Politieke Beschouwingen
• NOS: Stevige botsing coalitie en oppositie blijft uit in lief tegen lief debat
• Parlement: Kabinetscrisis 1966

Afbeeldingen:

• Khadija Arib op de voorzittersstoel van de Tweede Kamer tijdens de nieuweledendag van de PvdA in 2015 via Flickr 
• Gerrit Hendrik Kersten, SGP-Kamerlid van 1922 tot 1945 via Nationaal Archief
• Totaaloverzicht van de Tweede Kamer in 1980 via Nationaal Archief