De Brug van Remagen, de laatste brug over de Rijn

Duitsland maakt plannen om een van de beroemdste bruggen van het land te herbouwen. Op 19 september 2022 werden plannen bekendgemaakt om de Ludendorffbrücke, beter bekend als de Brug bij Remagen, te herbouwen. De brug werd bekend aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

In de zomer van 1944 hadden de geallieerden grote delen van West-Europa veroverd, maar met de mislukking van Operatie Market Garden was er aan die snelle opmars een einde gekomen. De Slag om de Schelde was uitgelopen op een langzame en bittere strijd. Een aanval richting het oosten beloofde eenzelfde moeilijke strijd te worden. De Duitsers hadden grote verdedigingslinies gebouwd langs de westgrens van hun land. Die Siegfriedlinie hadden de geallieerden met Operatie Market Garden willen ontwijken, maar in het voorjaar van 1945 was duidelijk dat er niks anders opzat dan die linie aanvallen. En als dat gelukt was, moesten de geallieerden het grootste obstakel nog zien te overwinnen: de Rijn.

De geallieerde opmars naar de Rijn

De rivier vormde een grote natuurlijke verdedigingslinie. Tijdens de gevechten in de herfst en winter van 1944 hadden de geallieerden veel bruggen over de rivier vernietigd, om te voorkomen dat de Duitse troepen tegen wie ze aan het vechten waren, versterkt konden worden. Daarnaast hadden de Duitsers veel bruggen vol gehangen met explosieven, klaar om op te blazen zodra de geallieerden dichterbij kwamen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In februari 1945 hervatten de geallieerden hun offensieven. Ze moesten wel naar het oosten aanvallen. In februari en maart vochten de geallieerden een reeks moeilijke operaties uit om de westoever van de Rijn te bereiken. Na een moeizame start, stortte de Duitse verdediging in, begonnen de geallieerden steeds sneller richting de Rijn op te rukken. De grote vraag was echter wat er daarna moest gebeuren. De geallieerde opperbevelhebber Eisenhower hield er al rekening mee dat het niet meer ging lukken om nog een brug te veroveren en gaf zijn generaals de opdracht om plannen te maken voor een aanval over de Rijn met vliegtuigen, boten en noodbruggen. Tegelijk gaf Eisenhower zijn bevelhebbers ook de opdracht om hun ogen open te houden voor een eventueel slecht verdedigde brug die nog bruikbaar was.

Amerikanen ontdekken de brug bij Remagen

Verkenners van de Amerikaanse Ninth Armoured Division bereikten in de ochtend van 7 maart een heuveltop die uitzicht bood op het dorpje Remagen aan de westkant van de Rijn en het dorpje Erpel aan de overkant. Daar was tijdens Eerste Wereldoorlog een grote brug gebouwd om troepen snel naar het front in Frankrijk te brengen. Zo’n brug zou nu voor de geallieerden goed uitkomen, maar bij de geallieerden ging niemand er nog vanuit dat de brug nog heel was.

Dat was niet onterecht. De geallieerden zelf hadden de brug meerdere keren gebombardeerd en ook de Duitsers hadden voorbereidingen getroffen om de brug te vernietigen. Maar die voorbereidingen betekenden niet dat de brug met een druk op de knop zou ontploffen. Op de brug waren alle systemen om explosieven te ontsteken aangebracht, maar de explosieven zelf waren er nog niet. Om te voorkomen dat de brug per ongeluk zou ontploffen, waren alle explosieven opgeborgen in de spoortunnel bij het oostelijke eind van de brug. Er stond een eenheid Duitse genietroepen paraat om zo snel mogelijk de explosieven aan te brengen en te laten ontploffen, mocht dat nodig zijn. Dat was echter niet bekend bij de Amerikanen en de verrassing was groot toen de voorste verkenners door hun verrekijker zagen dat de brug er nog stond.

De slag bij de Brug van Remagen

Dit was een enorme kans voor de Amerikanen. Verraste generaals haastten zich naar de voorste linies en nog diezelfde ochtend werd er een strijdplan gemaakt om Remagen te veroveren – en hopelijk ook de brug. Rond 13.00 uur die middag reden de Amerikaanse tanks de heuvels af. Met infanterie zou het dorpje veroverd moeten worden, terwijl de tanks met hun grote kanonnen de voetsoldaten konden ondersteunen én snel konden doorrijden naar de brug. Aan Duitse zijde was de consternatie uiteraard groot. Snel werden de explosieven geplaatst en gereed gemaakt om de brug op te blazen. Maar de Duitse commandanten stonden voor een groot dilemma. Als ze de brug te snel opbliezen, zouden ze hun strijdmakkers op de westoever definitief insluiten. Daarnaast had Hitler gedreigd dat iedereen die te vroeg een brug opblies, ter dood veroordeeld werd. Daardoor stond de brug er nog altijd, toen ze tegen drie uur ’s middags Remagen veroverd hadden en de brug naderden. Wel lieten de Duitsers al een groot explosief in de oprit naar de brug ontploffen. Zo hoopten ze een grote krater te laten ontstaan, waardoor tanks de brug niet meer op zouden kunnen. Maar de brug zelf stond er nog. Ook aan Amerikaanse zijde werd getwijfeld. De soldaten vreesden dat als zij de brug zouden betreden, ze met brug en al door de Duitsers opgeblazen zouden worden. De Amerikaanse luitenant-generaal Hodge besloot een compagnie de brug over te sturen, de rest van de troepen moest dekkingsvuur geven en een rookgordijn aanleggen.

Ontploft – of niet?

Terwijl de bommen en granaten om hem heen insloegen en de Amerikanen voorzichtig de brug naderden, gaf de Duitse commandant het bevel de brug op te blazen. Maar toen de ontstekingsknop werd ingedrukt, gebeurde er niks – de kabels die de explosieven hadden moeten laten ontploffen, waren door de bombardementen gebroken. Een soldaat wist een noodontsteker te bereiken en in de tweede poging gingen met een enorme knal de explosieven alsnog af.

Even werd er opgelucht ademgehaald. Vooral aan de Duitse kant en ongetwijfeld ook bij de Amerikaanse soldaten die als eersten de brug over zouden moeten steken. Maar toen het stof en brokstukken waren neergedaald en de rook optrok, stond de brug er nog. Beschadigd, maar wel begaanbaar. De explosieven die de Duitsers hadden aangebracht, waren niet krachtig genoeg geweest. Het was nu of nooit voor de Amerikanen. Luitenant Timmermann die de Amerikaanse voorhoede aanvoerde, stuurde zijn soldaten de brug over. Van pijler naar pijler rennend om de Duitse kogels te ontwijken, staken de eerste soldaten het water over. Op de hielen gevolgd door Amerikaanse genietroepen die onder vuur de kabels van het ontstekingsmechanisme doorsneden, zodat een tweede poging om de brug te laten ontploffen gegarandeerd zou mislukken.

Een tweede explosie kwam er niet. Aan de Duitse kant van de brug stortte het verzet helemaal in. Aan de oostkant van de brug lag een spoortunnel die door burgers uit de omgeving als schuilplaats tegen de bombardementen was gebruikt. Tijdens de Amerikaanse beschietingen hadden ook Duitse soldaten er dekking gezocht en daardoor dreigden de burgers nu doelwit te worden in een strijd die eigenlijk al verloren was. De burgers wisten de soldaten te overreden zich over te geven. Diezelfde middag wisten de Amerikanen ook de heuveltop boven de spoortunnel te veroveren. Toen trokken de eerste lichte tanks en voertuigen de brug al over en hadden de Amerikanen een voet aan de grond op de oostoever van de Rijn.

Brug bij Remagen

Nasleep van de slag

Niemand bij het geallieerde opperbevel had gedacht dat de brug bij Remagen nog heel was en in de plannen voor een aanval over de Rijn per boot en vliegtuig had geen enkele opperbevelhebber daar een oversteek gepland. Eisenhower moest nu snel zo veel mogelijk voorraden en soldaten naar Remagen laten verplaatsen, om de brug uit te buiten. Dat lukte. Een dag nadat de brug veroverd was, waren er al ruim achtduizend Amerikaanse soldaten bij Remagen de Rijn overgestoken.

De Duitsers zetten alles op alles om de brug alsnog te vernietigen. Met kanonnen, vliegtuigen en duikers probeerden ze de brug te raken, maar tevergeefs. Vanuit bezet Nederland werden zelfs V2-raketten op de brug afgevuurd, maar ook die misten doel. Een slechts op enkele honderden meters. Maar de brug, beschadigd door maandenlange bombardementen en de Duitse vernietigingspoging en zwaar belast door de Amerikaanse voertuigen, stortte op 17 maart alsnog in, waardoor 28 soldaten omkwamen en 93 gewond raakten. Dat hield de geallieerden echter niet meer tegen. De Amerikanen hadden materiaal voor een noodbrug klaarliggen en op 19 maart lanceerde de Britse maarschalk Montgomery een grote nieuwe aanval over de Rijn.

Na de oorlog

De soldaten die als eerste de brug overstaken, werden in Amerika ware oorlogshelden die volgens de Amerikaanse oorlogspropaganda de oorlog aanzienlijk hadden verkort. Niet helemaal onterecht, want historici gaan er vanuit dat de brug de Amerikaanse opmars daadwerkelijk makkelijker maakte. Dankzij een grootse oorlogsfilm die in 1969 in de bioscoop verscheen, werd de Ludendorfbrücke bij het grote publiek bekend als ‘De brug bij Remagen’.

De brug werd nooit meer herbouwd. De spoorlijn die ooit over de brug liep, werd na de oorlog niet meer belangrijk genoeg gevonden om de enorme kosten voor herbouw te legitimeren. Tot in de jaren 70 stonden de brugpijlers nog wel in de rivier, maar omdat die een gevaar voor de steeds drukker wordende scheepvaart vormden, werden die uiteindelijk ook weggehaald. Sindsdien staan alleen de torens die de opritten van de brug markeerden nog op de oevers.

In 2022 werd een plan bekend gemaakt, om op de plek waar de oude brug lag een fiets- en voetgangersbrug te bouwen. Die brug moet een monument worden voor iedereen, burgers en militiaren, die zijn omgekomen in de strijd om de oude brug.