Operatie Market Garden: het verhaal van een fiasco

Operatie Market Garden (september 1944) behoorde tot de grootste geallieerde mislukkingen van de Tweede Wereldoorlog. Het doel van de operatie, het in handen krijgen van bruggen over de Nederlandse Rijn, werd niet behaald. Wat is het verhaal achter dit fiasco?

Eisenhower geeft toe aan Montgomery

De geschiedenis van operatie Market Garden begint op 4 september 1944. Op die dag gaf de Britse veldmaarschalk Bernard Montgomery opdracht een ambitieus plan uit te werken om de rivierovergangen bij Grave, Nijmegen en Arnhem in handen te krijgen. Montgomery hoopte zo het terugtrekkende Duitse leger een beslissende nederlaag toe te brengen. Hij moest echter lang lobbyen om zijn plan goedgekeurd te krijgen, omdat de benodigde bevoorrading voor Market Garden ten koste zou gaan van de opmars van generaal George Patton in het Duits-Franse grensgebied.  

Toen generaal Dwight Eisenhower, de geallieerde opperbevelhebber in Europa, op 10 september eindelijk het groene licht gaf, werd Montgomery’s plan opgesplitst in twee suboperaties. De luchtlandingsoperatie (met de codenaam Market) zou drie divisies omvatten, terwijl de grondoperatie (codenaam Garden) drie korpsen ter beschikking kreeg. In totaal zouden zo’n 35.000 luchtlandingstroepen aan de grond worden gezet. Daar stonden bij de start van de operatie zo’n 15.000 man aan Duitse zijde tegenover. Dit numerieke voordeel zou echter niet voldoende zijn voor de geallieerden om de slag te winnen, aangezien de Duitsers over twee andere voordelen beschikten. Zo was het landschap in het Rijngebied in het voordeel van de verdedigers, en waren de Duitse bevoorradingsroutes korter dan de geallieerde routes.

Het verloop van de operatie

In Montgomery’s plan moesten luchtlandingstroepen de vitale bruggen over de grote rivieren veroveren. Tegelijkertijd zou het grondleger over land oprukken, om de posities van de parachutisten veilig te stellen en te consolideren. Op 17 september was het zover. Amerikaanse en Britse vliegtuigen dropten die dag duizenden parachutisten boven Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. De Duitse tegenstand bleek echter veel taaier dan verwacht.

Daardoor liepen de grondtroepen vertraging op. De wegen waren te smal voor de geallieerde tanks en bij Son werd de brug voor de voeten van de Amerikaanse soldaten opgeblazen. Hoewel de brug in allereil werd hersteld, was elke vertraging in het nadeel van de parachutisten, die verderop middenin vijandelijk gebied gedropt werden.

Ondanks de moeizame strijd, wisten de geallieerde troepen de bruggen bij Eindhoven en Nijmegen te veroveren, maar dat ging vooral bij Nijmegen ten koste van grote verliezen. Bij Arnhem liep het echter anders. In plaats van in de stad, landden de Britse paratroepen op de open heidevelden rondom Wolfheze, Oosterbeek en Ede. Dat betekende echter wel dat sommigen nog ruim vijftien kilometer te voet moesten afleggen naar de brug. Men ging ervanuit de troepen dat snel genoeg konden doen en dat de Duitsers rondom Arnhem nauwelijks tegenstand zouden bieden.

De Britse troepen bij de Rijnbrug

Dat liep anders. Hoewel de landingen vloeiend verliepen, brak er al snel chaos uit. De radio's die de Britten hadden meegekregen, deden het niet, waardoor de bevelhebbers de grootste moeite hadden om alles in goede banen te leiden. Ook de tocht naar de brug toe verliep niet zoals gepland. Uitzinnige Nederlanders groetten de bevrijders, maar al snel hergroepeerden de Duitsers zich en braken er hevige gevechten uit. Daardoor konden nauwelijks 800 van de 12.000 parachutisten de Rijnbrug bereiken.

De soldaten die er wel kwamen, een bataljon onder leiding van John Frost, nam posities in aan de noordkant van de brug. De overkant bleek echter onbereikbaar door de Duitse tegenstand. Er zat voor de soldaten van Frost niets anders op dan posities in te nemen en zichzelf te verdedigen tot de tanks kwamen. Echter, die waren nog altijd verwikkeld in zware gevechten op weg naar Nijmegen. De enige tanks die in de buurt van Frosts mannen kwamen, waren Duitse tanks. Na een verbeten strijd van vier dagen moesten de soldaten van John Frost hun posities opgeven. Het laatste radiobericht dat ze verzonden was: "Out of ammo, God save the King"

Dat de Duitse troepen in de regio zwak en ongeorganiseerd zouden zijn, bleek een misvatting. Rondom Arnhem lag een grote hoeveelheid goed uitgeruste Duitse troepen, inclusief meerdere panzerdivisies. Kort voor de aanval begon had de bekende Duitse veldmaarschalk Model had in de regio zijn hoofdkwartier gevestigd. De veldmaarschalk stond bekend om zijn talent voor improviseren. Dat kwam de Duitsers goed van pas, Model wist in de chaos zijn troepen zodanig te organiseren dat ze een taaie verdediging konden volhouden. 

Bittere strijd in Oosterbeek

Nadat de mannen van Frost in Arnhem verslagen waren, woedde de strijd in Oosterbeek nog. De frontlinies kwamen dwars door het dorp te liggen, waarbij het soms gebeurde dat het front letterlijk door een heg gevormd werd. Ondanks de chaos wisten de Britten de Duitsers van zich af te slaan, zelfs een zware Köningstiger, het grootste type tank van de Duitsers, kon de linies niet doorbreken. Het was echter wel duidelijk dat een aanval op de brug er niet meer in zat. En terwijl de tijd verstreek raakten de voorraden op en raakten meer soldaten gewond en nam het aantal doden toe. Door de lucht probeerden de geallieerden nieuwe voorraden aan te voeren, maar door de chaotisch lopende frontlinies, hadden de piloten niet de juiste informatie over de posities van hun strijdmakkers op de grond. Veel voorraden werden op de verkeerde plek gedropt en kwamen zo in Duitse handen terecht. Poolse versterkingen werden aangerukt, maar door een combinatie van slecht weer en doordat de piloten niet wisten waar ze de para's moesten droppen, kwamen er van hen veel te weinig aan en de Polen die kwamen, kwamen te laat om het tij te keren. Ze konden hooguit nog de achterhoede dekken. Dat deden de Poolse soldaten met verve. Op 25 september kwam het bevel om over de Rijn terug te trekken. In het donker van de nacht werden met kleine bootjes zo veel mogelijk soldaten overgezet. Toen het licht werd, werd de reddingsoperatie gestaakt. De gewonden en de soldaten die de aftocht hadden gedekt, onder wie veel Polen, werden krijgsgevangen gemaakt. 

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Een fikse nederlaag

Market Garden werd dus een fiasco. De belangrijkste oorzaak hiervoor was dat de geallieerde planmakers de sterkte van de Duitse troepen bij Arnhem flink hadden onderschat. Daarnaast werden de luchtlandingstroepen ver van de Rijnbrug gedropt, waardoor het verrassingseffect volledig verloren ging. Ten slotte was er in het plan geen rekening mee gehouden dat er iets mis zou kunnen gaan, terwijl het slechte weer en de beroerde communicatie al snel roet in het eten gooiden.

De operatie had de Duitsers een beslissende nederlaag moeten toebrengen. In plaats daarvan had hun verdediging stand gehouden, terwijl de geallieerden na hun snelle opmars juist aan het einde van hun krachten raakten. De geallieerden stonden er na Market Garden dan ook slechter voor dan voorafgaand eraan. Niet alleen hadden de geallieerden veel soldaten en materieel verloren, ook strategisch zaten de geallieerden nog in een lastig parket. Vanuit het zuiden was er slechts een smalle strook land naar Nijmegen veroverd. Al tijdens operatie Market Garden hadden de Duitsers die smalle strook land, bekend als de corridor, meerdere malen doorbroken, waardoor de bevoorrading van de troepen aan het einde van de corridor onderbroken werd. De wegen waren bezaaid met wrakken van kapotgeschoten tanks en vrachtwagens en door het hoge aantal slachtoffers kwam de weg naar Nijmegen ook bekend te staan als Hells Highway. De lange bevoorradingslijnen, die van Nijmegen helemaal terug naar Frankrijk liepen, maakten het noodzakelijk om de strategie te herzien. De geallieerden besloten een snelle opmars door Duitsland op te geven, en richtten zich op het veroveren van een grote haven: die van Antwerpen. In de herfst van 1944 werd er in de Slag om de Schelde nog hard gevochten om die haven te veroveren. Pas in het voorjaar van 1945 zouden de geallieerden verder oprukken naar het noorden van Nederland. 

Wat als de slag wel was gewonnen?

Het historische belang van Market Garden moet echter ook niet worden overschat. Waren Montgomery’s plannen wél succesvol geweest, dan had dit waarschijnlijk geen gevolgen gehad voor het verdere verloop van de oorlog. Het zou eenvoudig niet mogelijk zijn geweest geallieerde operaties voorbij Arnhem voort te zetten. De logistieke middelen daarvoor ontbraken en de Duitse tegenstand werd, naarmate de Wehrmacht dichterbij eigen huis vocht, alleen maar sterker. Het is hierom uiterst onwaarschijnlijk dat het laatste oorlogsjaar - en de daarbijhorende Hongerwinter - voorkomen had kunnen worden door een geallieerde overwinning in het Rijngebied.

Desalniettemin was de mislukking van Market Garden een forse tegenslag voor de geallieerden. De operatie, die gepland werd in de euforie na het succesvolle D-Day en de daaropvolgende opmars door Frankrijk en België, maakte een abrupt einde aan de geallieerde overwinningsroes. Van een snelle Duitse overgave zou geen sprake zijn. Pas in mei 1945 zou de Tweede Wereldoorlog in Europa, met de Duitse capitulatie, tot een einde komen.

Leestip:

Kurt Student (1890-1978): een militaire biografie
Auteur: Wouter van den Brandhof
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048174
Winkelprijs: €39,–

Bestel Kurt Student (1890-1978): een militaire biografie

Bronnen:

• NOS
• Historisch Nieuwsblad
• The National Interest. "This Is the Story of General George S. Patton's Only Military Defeat."

Afbeeldingen:

• Foto: [Public domain], via Wikimedia Commons
• Geallieerde grondtroepen bestoken een doelwit nabij Oosterbeek. Bron: No 5 Army Film & Photographic Unit, Smith (Sgt) [Public domain] via Wikimedia.