De geschiedenis van de winter- en zomertijd

Twee keer per jaar verzetten we in Nederland de tijd. Richting de winter, in het laatste weekend van oktober, zetten we hem een uurtje terug, en richting de zomer, in het laatste weekend van maart, juist vooruit. Dit betekent ook een uurtje extra of juist minder lang slapen. Wereldwijd wordt dit in ongeveer zeventig landen gedaan. Maar waar komt de winter- en zomertijdregeling eigenlijk vandaan?

De eerste persoon die serieus nadacht over het effectieve gebruik van het daglicht was de Amerikaan Benjamin Franklin (1706-1790). In 1784 schreef hij het artikel An Economical Project for Diminishing the Cost of Light. Daarin stond dat hij ’s zomers om zes uur ’s ochtends wakker werd en de zon al zag schijnen. Hij vond dat mensen best ‘eerder konden leven’, omdat de zon ’s ochtends al dusdanig fel was dat dit veel geld zou besparen, destijds vooral in de vorm van kaarsen. Het artikel van Franklin was satirisch van aard en daarom werd er verder ook niets met zijn idee gedaan.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De Brit William Willet (1856-1915) kwam in 1907 met het idee om een zomer- en een wintertijd in te voeren. Hij stelde voor om in de lente op vier verschillende zondagen de klok twintig minuten vooruit te zetten. Op vier zondagen in september zou de klok dan weer teruggezet worden. Hoewel zijn ideeën populair waren, werden deze niet ingevoerd.

De oorlog en de zomertijd

De eersten die de zomertijd invoerden waren de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog. Om kolen te besparen werd op 30 april 1916 in Duitsland en in het bezette België en Frankrijk de zomertijd ingevoerd. Nederland was weliswaar neutraal, maar volgde dit voorbeeld een dag later, en drie weken daarna deed Groot-Brittannië hetzelfde.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog moest Nederland op bevel van de Duitse bezetters de klok één uur en veertig minuten vooruit zetten. Hierdoor was het in Nederland even laat als in Duitsland. In 1946 zag Nederland, net als een aantal andere landen na de oorlog, weer af van de zomertijd.

De invloed van de oliecrisis

In 1973 brak de oliecrisis uit, waardoor de discussie over energiebesparing weer oplaaide. Een groot aantal landen besloot de zomer- en wintertijd (opnieuw) in te voeren, waaronder Nederland in 1977. Inmiddels hanteren ongeveer zeventig landen zomer- en wintertijd. In de Europese Unie geldt dat de klok op de laatste zondag van maart vooruit gaat en op de laatste zondag van oktober weer achteruit.

Voor altijd zomertijd?

De zomer- en wintertijd is echter niet onomstreden. In 2018 begon het Europees parlement een enquete naar de mening van Europeanen over de zomertijd en wintertijd. Daaruit bleek dat de voorkeur uitging naar het handhaven van de zomertijd. In maart 2019 werd bekend dat het Europees Parlement ook af wil van het verschil tussen zomer- en wintertijd, maar het zal naar alle waarschijnlijkheid nog wel even duren voordat het altijd zomertijd is.

De Verenigde Staten pakten het iets voortvarender aan. In maart 2022 nam de Senaat een wet aan waarin werd besloten om vanaf 2023 alleen nog maar de zomertijd te hanteren. Daarmee werd een belangrijk obstakel voor de invoering van permanente 'zomertijd' genomen. Als het Huis van Afgevaardigden de wet ook aanneemt, staat er weinig meer in de weg om een permanente zomertijd in de VS in te voeren. Maar zo'n verandering kan grote gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de luchtvaartindustrie. Dus per wanneer dat zou moeten gebeuren is nog onduidelijk.

Afbeeldingen:

• Kaart van landen die wel of geen zomertijd gebruiken. Door Paul Eggerte, CC BY-SA 3.0, via wikimedia Commons