De invloed van de koloniale tijd op de Nederlandse taal

stempel-november-deorientTaal is een veranderlijk fenomeen. De Nederlandse taal is geen uitzondering op die bewering: woorden als ‘checken’, ‘tornado’ en ‘documentaire’ zijn ooit van andere talen geleend en opgenomen in ons Standaardnederlands. Ook het koloniale verleden van Nederland heeft zijn sporen achtergelaten op onze taal. Wist je bijvoorbeeld dat de woorden ‘pindakaas’ en ‘piekeren’ van oorsprong helemaal niet Nederlands zijn? Hier 5 woorden en uitdrukkingen en hun koloniale oorsprong.

Koloniën van Nederland

In 1586 kwamen de eerste Nederlanders aan op Indonesië. Het bleek het begin van een lange handelsrelatie, inclusief de koloniale tijd die van ongeveer 1800 tot 1945 duurde. In Suriname duurde deze Nederlandse koloniale periode van 1667 tot 1954. In 1975 werd Suriname een republiek. Met beide landen heeft Nederland dus langdurig contact gehad; het is dan ook niet zo vreemd dat er bepaalde woorden uit Indonesië en Suriname in het Nederlands terecht zijn gekomen.

1. Piekerennlindietaal2

Het woord ‘piekeren’, dat ‘peinzen’, ‘tobben’ of ‘langdurig overdenken’ betekent is oorspronkelijk afkomstig van het Maleise en Javaanse woord ‘pikir’, wat ‘overdenking’ of ‘overleg’ betekent. Het woord heeft in Indonesië een neutrale betekenis; in het Nederlands heeft het woord echter een wat negatieve bijklank. Het woord ‘pikir’ is overigens ook weer afkomstig van een woord uit een andere taal; in het Arabisch betekent ‘fikr’ ‘denken’. Toen de islam zich tussen 1200 en 1600 uitbreidde kwam het woord in Azië terecht.

2. Amper

Niet altijd wordt gedacht dat het woord ‘amper’ in de Nederlandse taal een koloniaal verleden heeft. In België wordt het woord namelijk ook gebruikt. Toch zou het wel degelijk kunnen dat het woord afkomstig is uit de koloniale periode. Volgens Martin ’t Hart zou het goed kunnen dat ‘amper’ afkomstig is van het Maleise ‘hampir’, wat ‘bijna’ betekent. Dit komt volgens 't Hart omdat het woord in de betekenis van ‘bijna’ ook voorkomt in het Afrikaans en in de marinierstaal. De Etymologiebank wijst er daarnaast op dat er veel zuidelijke Nederlanders op Java bij de handel betrokken waren en dat veel zuiderlingen in de negentiende eeuw in het Indische leger zaten.

 


Titel: Vertrouwd en vreemd- Ontmoetingen tussen Nederland, Indië en Indonesië
Redactie: Esther Captain , Marieke Hellevoort en Marian van der Klein
ISBN: 9065506225
Uitgever: Verloren
Prijs: €18,-

 

 


3. Pindakaas

Het schijnbare oer-Hollandse woord ‘pindakaas’ heeft een interessante, exotische geschiedenis. In 1885 werd het woord ‘pienda-dokoen’ genoemd in Het Neger-Engelsch (het Sranan) - woordenboek van H.C. Focke. ‘Pienda-dokoen’ wordt daar vertaald naar het Nederlands als ‘pienda-kaas’. ‘Dokoen’ was een soort pudding of deeg. ‘Pienda-dokoen’ werd dus beschreven als deeg van gestampte pinda’s. Oorspronkelijk was deze pienda-kaas ook een compacte, snijdbare massa, net als kaas. Later veranderde pindakaas in Nederland naar een smeerbare pasta die in een pot te koop verkrijgbaar was.

4. Pienter

Ook het woord ‘pienter’ is niet oorspronkelijk Nederlands. Het woord ‘pienter’ is oorspronkelijk afkomstig uit het Javaans. In het Javaans betekent het woord ‘pinter’ ‘schrander’, ‘slim’ of ‘bijdehand’. Ook betekent het in het Indonesisch ‘bekwaam’.

5. ‘Het is niet mijn pakkie-an’

Het is niet helemaal duidelijk waar deze uitdrukking - die zoiets als ‘het is mijn probleem niet’ betekent – precies vandaan komt. Wél is de kans groot dat de uitdrukking zijn oorsprong heeft in 'De Oost'.  Volgens J.W. De Vries in De Nieuwe Taalgids kan ‘pakkie-an’ afkomstig zijn van twee woorden: het Indonesische woord bagian of van het Indonesische woord pakaian. ‘Bagian’ betekent ‘deel’ of ‘afdeling’, en ‘pakaian’ betekent ‘kleding’.

<h3>Bronnen</h3>
J. van Donselaar, ‘Pindakaas, een oud woord uit Suriname’, via www.fryske-akademy.nl

Nicoline van der Sijs, <a href="http://dbnl.nl/tekst/sijs002chro01_01/sijs002chro01_01_0018.php" target="_blank">‘3.2 Leenwoorden’</a>, uit: Nicoline van der Sijs, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. Veen, Amsterdam / Antwerpen 2002 (tweede druk).

Martin ’t Hart, <a href="http://www.dbnl.org/tekst/_han001199701_01/_han001199701_01_0029.php" target="_blank">‘Piekeren over betekenisveranderingen bij Noesantarische leenwoorden’</a>, uit: Nederlands 200 jaar later. Handelingen dertiende Colloquium Neerlandicum. Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, (Woubrugge 1998) p. 487-506.

J.W. de Vries, <a href="http://www.dbnl.org/tekst/_taa008198901_01/_taa008198901_01_0027.php" target="_blank">‘Dat is mijn pakkie-an niet’</a>, uit: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 82.Wolters-Noordhoff (Groningen 1989) p. 242-244.
www.etymologiebank.nl <a href="http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/pindakaas" target="_blank">’pindakaas (broodsmeersel van fijngemalen olienoten)’</a>
home.online.nl <a href="http://home.online.nl/ed.vos/bahasa-indonesia/indonesische-leenwoorden.htm" target="_blank">‘Indonesische woorden in de Nederlandse taal’</a>
www.taalcanon.nl <a href="http://www.taalcanon.nl/vragen/hebben-alle-talen-leenwoorden/" target="_blank">’Hebben alle talen leenwoorden?’ </a>
gildor-inglorious.plazilla.com <a href="http://gildor-inglorious.plazilla.com/page/4295111931/koloniaal-taalgebr... target="_blank">’Koloniaal taalgebruik - Indonesische leenwoorden in het Nederlands’</a>
www.kennislink.nl <a href="http://www.kennislink.nl/publicaties/over-doekoe-en-roti-het-nederlands-... target="_blank">’Over doekoe en roti: het Nederlands in Suriname’</a>

indearchipel.wordpress.com <a href="https://indearchipel.wordpress.com/2012/12/17/indonesische-leenwoorden-i... target="_blank">’Indonesische leenwoorden in het Nederlands’</a>

www.etymologiebank.nl <a href="http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/piekeren" target="_blank">‘piekeren (ingespannen denken; tobben)’</a>

taaldacht.nl <a href="http://taaldacht.nl/2014/03/18/piekeren/" target="_blank">’Piekeren’ </a>
www.etymologiebank.nl <a href="http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/amper1" target="_blank">‘amper (nauwelijks)’</a>
www.etymologiebank.nl <a href="http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/pienter" target="_blank">‘pienter (slim, schrander)’</a>
www.etymologiebank.nl <a href="http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/pakkiean" target="_blank">‘pakkie-an (zorg, taak)’</a>
<h3>Afbeeldingen</h3>
Nationaal Archief, <a href="http://www.gahetna.nl/collectie/afbeeldingen/fotocollectie/zoeken/start/... target="_blank">'Voorconferentie (voor Ronde Tafel Conferentie) te Batavia, Mohammed Rum en Van Roijen'</a>, Boshouwers, Willem/Anefo

Nationaal Archief, '<a href="http://www.gahetna.nl/collectie/afbeeldingen/fotocollectie/zoeken/start/... target="_blank">Dr. H.J. van Mook, luitenant gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, in Batavia in gesprek met enkele bestuursambtenaren'</a>, Fotocollectie Anefo

Rubrieken: 

Partners: 

Zeppelin

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 14 november 23:59 u. een abonnement.

Sparta

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 14 november 23:59 u. een abonnement.

Het machtige hof van Hendrik VIII

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 14 november 23:59 u. een abonnement.

Special maand van de geschiedenis

Tijdelijke actie! Neem vóór donderdag 31 oktober een abonnement, dan ontvang je deze extra dikke special.

Nu in de winkel

Het nieuwe nummer is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Zenobia

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 14 november 23:59 u. een abonnement.