De invloed van de koloniale tijd op de Nederlandse taal

Taal is een veranderlijk fenomeen. De Nederlandse taal is geen uitzondering op die bewering: woorden als ‘checken’, ‘tornado’ en ‘documentaire’ zijn ooit van andere talen geleend en opgenomen in ons Standaardnederlands. Ook het koloniale verleden van Nederland heeft zijn sporen achtergelaten op onze taal. Wist je bijvoorbeeld dat de woorden ‘pindakaas’ en ‘piekeren’ van oorsprong helemaal niet Nederlands zijn? Hier 5 woorden en uitdrukkingen en hun koloniale oorsprong.

Koloniën van Nederland

In 1586 kwamen de eerste Nederlanders aan op Indonesië. Het bleek het begin van een lange handelsrelatie, inclusief de koloniale tijd die van ongeveer 1800 tot 1945 duurde. In Suriname duurde deze Nederlandse koloniale periode van 1667 tot 1954. In 1975 werd Suriname een republiek. Met beide landen heeft Nederland dus langdurig contact gehad; het is dan ook niet zo vreemd dat er bepaalde woorden uit Indonesië en Suriname in het Nederlands terecht zijn gekomen.

1. Piekeren

Het woord ‘piekeren’, dat ‘peinzen’, ‘tobben’ of ‘langdurig overdenken’ betekent is oorspronkelijk afkomstig van het Maleise en Javaanse woord ‘pikir’, wat ‘overdenking’ of ‘overleg’ betekent. Het woord heeft in Indonesië een neutrale betekenis; in het Nederlands heeft het woord echter een wat negatieve bijklank. Het woord ‘pikir’ is overigens ook weer afkomstig van een woord uit een andere taal; in het Arabisch betekent ‘fikr’ ‘denken’. Toen de islam zich tussen 1200 en 1600 uitbreidde kwam het woord in Azië terecht.

2. Amper

Niet altijd wordt gedacht dat het woord ‘amper’ in de Nederlandse taal een koloniaal verleden heeft. In België wordt het woord namelijk ook gebruikt. Toch zou het wel degelijk kunnen dat het woord afkomstig is uit de koloniale periode. Volgens Martin ’t Hart zou het goed kunnen dat ‘amper’ afkomstig is van het Maleise ‘hampir’, wat ‘bijna’ betekent. Dit komt volgens 't Hart omdat het woord in de betekenis van ‘bijna’ ook voorkomt in het Afrikaans en in de marinierstaal. De Etymologiebank wijst er daarnaast op dat er veel zuidelijke Nederlanders op Java bij de handel betrokken waren en dat veel zuiderlingen in de negentiende eeuw in het Indische leger zaten.

3. Pindakaas

Het schijnbare oer-Hollandse woord ‘pindakaas’ heeft een interessante, exotische geschiedenis. In 1885 werd het woord ‘pienda-dokoen’ genoemd in Het Neger-Engelsch (het Sranan) - woordenboek van H.C. Focke. ‘Pienda-dokoen’ wordt daar vertaald naar het Nederlands als ‘pienda-kaas’. ‘Dokoen’ was een soort pudding of deeg. ‘Pienda-dokoen’ werd dus beschreven als deeg van gestampte pinda’s. Oorspronkelijk was deze pienda-kaas ook een compacte, snijdbare massa, net als kaas. Later veranderde pindakaas in Nederland naar een smeerbare pasta die in een pot te koop verkrijgbaar was.

4. Pienter

Ook het woord ‘pienter’ is niet oorspronkelijk Nederlands. Het woord ‘pienter’ is oorspronkelijk afkomstig uit het Javaans. In het Javaans betekent het woord ‘pinter’ ‘schrander’, ‘slim’ of ‘bijdehand’. Ook betekent het in het Indonesisch ‘bekwaam’.

5. ‘Het is niet mijn pakkie-an’

Het is niet helemaal duidelijk waar deze uitdrukking - die zoiets als ‘het is mijn probleem niet’ betekent – precies vandaan komt. Wél is de kans groot dat de uitdrukking zijn oorsprong heeft in 'De Oost'.  Volgens J.W. De Vries in De Nieuwe Taalgids kan ‘pakkie-an’ afkomstig zijn van twee woorden: het Indonesische woord bagian of van het Indonesische woord pakaian. ‘Bagian’ betekent ‘deel’ of ‘afdeling’, en ‘pakaian’ betekent ‘kleding’.