De Middeleeuwen. Een kleine geschiedenis – staatsgreep van Pippijn de Korte

Veel mensen associëren de Middeleeuwen met armoede, wreedheid, honger en ziekte: een barbaarse, primitieve wereld. Deze sombere kijk gaat terug op de Renaissance, toen humanisten de term bedachten voor de ‘duistere’ eeuwen tussen hun eigen tijd en de klassieke Oudheid. De Middeleeuwen. Een kleine geschiedenis probeert dit eenzijdige beeld bij te stellen door de belangrijkste ontwikkelingen uit deze periode in kaart te brengen. Het is met kennis van zaken geschreven met behulp van de nieuwste inzichten uit de historische wetenschap. Het gebruik van bronnen uit de tijd zelf maakt het lezen tot een meeslepend avontuur.

Pippijn de Korte aan de macht – een fragment

Hier volgt een fragment over de ‘staatsgreep’ van hofmeier Pippijn de Korte. Door deze gebeurtenis kwamen de Pippiniden of Karolingen in het rijk van de Franken aan de macht. Deze dynastie bracht keizer Karel de Grote voort, de machtigste vorst uit de Middeleeuwen:

“De Karolingische hofschrijver Einhard zou driekwart eeuw later een ontluisterend beeld schetsen van de laatste Merovingische heerser. Childerik iii speelde nog enkel de koning. Met zijn wuivende haardos en lange baard zat hij op zijn troon. Hij ontving gezanten uit alle windstreken, maar de woorden die hij tot hen sprak werden hem ingefluisterd. Hij bezat nog maar één klein landgoed, waarnaar hij na afloop van de jaarlijkse stamvergadering in een ossenkar werd teruggereden. In 751 maakte men een einde aan de klucht. Met instemming van de paus nam Karel Martels zoon Pippijn de Korte het koningschap over. Deze gebeurtenis leidde niet alleen tot de vestiging van een nieuwe dynastie, maar zou ook nog eeuwenlang de relatie bepalen tussen Kerk en staat of liever, tussen geestelijke en wereldlijke macht.

Dat het nog zo lang duurde totdat de Pippiniden de oude dynastie definitief ter zijde schoven, kwam onder meer doordat de Merovingen zich konden beroepen op hun koninklijke bloed, waaraan een magische kracht werd toegeschreven. Ook moesten de Pippiniden, ondanks al hun macht en rijkdom, rekening houden met rivaliserende aristocratische families. Pippijn de Korte, die de stap uiteindelijk dan toch zette, ging daarom niet over één nacht ijs. Eerst moest het probleem van de legitimiteit worden opgelost. Hij zond gezanten naar paus Zacharias met de vraag of het niet beter was dat de degene die daadwerkelijk de macht had, ook de koninklijke titel voerde. De paus antwoordde bevestigend.

Men schoor Childerik zijn lange haar en baard (de tekenen van zijn koninklijke afkomst) af en stuurde hem naar het klooster. Vervolgens kroonden de Frankische bisschoppen Pippijn tot koning. Bij de plechtigheid werd teruggegrepen op en traditie waarnaar in het Oude Testament wordt verwezen en die eerder al was geïmiteerd in het rijk van de Visigoten: de zalving van de joodse koningen. Die was bedoeld om te laten zien dat koningen door God waren uitverkoren en daarom onschendbaar waren. ‘Tast mijn gezalfden niet aan!’ had God zelf in het eerste boek van de Kronieken (16:22) dreigend gesproken. De staatsgreep van Pippijn was hiermee gelegitimeerd.

Het was God zelf die hem op de troon had geplaatst.”

Over de schrijver

Dr. Frank Tang (1963) is historicus. Hij publiceerde wetenschappelijke en populairwetenschappelijke artikelen, met name over de middeleeuwse politieke cultuur en het middeleeuwse Spanje.

‘Een naslagwerk dat elke docent in het lokaal zou moeten hebben.’

- KLEIO

‘Een prima handboek om een overzicht van de middeleeuwen te (her)krijgen.’

- HISTORIËN.NL

Koop hier het boek De Middeleeuwen. Een kleine geschiedenis van Dr. Frank Tang.