Francesco Solimena, Public domain, via Wikimedia Commons

De oorzaak van de Grote Volksverhuizing: Waarom trok Attila door Europa?

Een van de oorzaken voor de val van het West-Romeinse Rijk was de Grote Volksverhuizing. Deze volksverhuizing werd mede in gang gezet door Attila de Hun, die met zijn legers massale verwoestingen en plunderingen aanrichtte in Oost-Europa. Lang werd gedacht dat de motieven voor de plunderingen van Attila voornamelijk macht, goud en vrouwelijk genot waren, maar recent onderzoek toont aan dat er wellicht een hele andere oorzaak was voor Attila’s gedrag, namelijk: het klimaat.

Attila, ‘de Gesel Gods’

Attila was de heerser van het volk de Hunnen, een nomadisch volk afkomstig van de Euraziatische Steppe, vermoedelijk uit het huidige Kazachstan. Onder leiding van Attila wisten de Hunnen in de 5de eeuw na Christus westwaarts te trekken en grote gebieden te veroveren. Tot de Hunnen zich aan de rivier de Donau vestigden. Attila was een doorn in het oog voor de Byzantijnse keizer Theodosius (401-450), menig Byzantijnse stad werd in de jaren na Attila’s komst regelmatig geplunderd. Na jaren onenigheid wisten de twee het uiteindelijk op een akkoord te gooien, Attila zou de Byzantijnen met rust laten, in ruil daarvoor zouden de Byzanthijnen jaarlijks een flinke som goud aan de Hunnen betalen.

Het gebied wat de Hunnen bezetten.

Na zijn akkoord met het Oost-Romeinse Rijk, richtte Attila zijn pijlen westwaarts. Hij trok in de jaren 450 en 451 plunderend van de steden Metz en Reims naar Orléans waar hij na vele overwinningen uiteindelijk verslagen werd. Enige tijd trok Attila zich terug naar zijn gebieden in het Oosten, maar in 452 viel hij opnieuw het West-Romeinse Rijk aan. Ditmaal wist hij tot in Italië door te dringen, en veroverde hij steden als Padua en Milaan. Door zijn expedities tegen het Romeinse Rijk is de naam Attila synoniem geworden voor een heerser met wreedheid en barbarisme als belangrijkste kenmerken. Zijn tegenstanders noemden hem zelfs ‘de Gesel Gods’ omdat hij de Christelijke wereld voortdurend aanviel.

De tocht van Attila door Romeins-Gallië

Verder dan Milaan kwam Attila echter nooit, hij stierf onverwachts in 453, waarna zijn rijk langzaam uiteenviel.

De motieven van Attila

Attila wordt in de geschiedenisboeken vaak neergezet als een kwaadwillige tiran die alleen maar uit was op goud en bloedvergieten. Dit komt mede omdat de enige overgebleven bronnen over Attila van Romeinse hand zijn, en een eenzijdig beeld schetsten. De grote vraag is dus of de Hunnen daadwerkelijk enkel hebzuchtig en wreed waren, of dat er andere motieven achter de plundertochten schuilden.

Op die vraag lijkt nu antwoord gekomen te zijn dankzij onderzoek van archeoloog Susanne Hakenbeck en geograaf Ulf Büntgen. Zij deden onderzoek naar het klimaat in Midden- en Oost-Europa ten tijde van Attila. Dit deden ze onder andere door het bestuderen van jaarringen van bomen, waarmee ze konden achterhalen of een zomer heel nat, of juist heel warm en droog was geweest. Zo wisten ze het klimaat van die tijd te reconstrueren, en ontdekten dat het gebied waar de Hunnen zich hadden gesetteld, ongewoon droge zomers meemaakte. Deze droge periodes, met name tussen 420 en 450 na Christus, zorgden er waarschijnlijk voor dat oogsten mislukten en graslanden waar het vee op graasde aanzienlijk werden aangetast. Dit zou het leven van de Hunnen behoorlijk lastig hebben gemaakt, en gezorgd hebben voor schaarste en voedseltekorten. Hierdoor moesten de Hunnen op zoek naar andere manieren om hun volk te voeden om te overleven.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Invallen

De onderzoekers legden de jaartallen van extreme droogte en plunderingen naast elkaar en ontdekten al snel een verband. De meest verwoestende invallen van de Hunnen, die plaatsvonden in de jaren 447, 451 en 452, vielen allemaal samen met de droge zomers. “We ontdekten dat periodes van intense droogte, vastgelegd in de boomringen, samenvielen met meer en hevigere overvallen in de regio,” zegt Büntgen. En dus lijkt het er sterk op dat de Hunnen gedreven werden door droogte. “Door het klimaat veroorzaakte economische ontwrichting hebben Attila de Hun en anderen er mogelijk toe gedwongen om oorlogsbendens op te richten en goud uit de Romeinse provincies te halen” vermoedt Hakenbeck. “Voormalige herders werden getransformeerd in overvallers.”

Door het beperkte aantal, en de eenzijdigheid van de historische bronnen over Attila en de Hunnen is het moeilijk te zeggen of dit de enige reden voor de plundertochten was. Maar er lijkt door dit onderzoek wel een aanneembaar verband gevonden te zijn.