De ruimtewedloop: ontdekkingsreizen door de kosmos

Wanneer men alle records en prestaties van de jaren rijst de volgende vraag: waarom besloten de wereldgrootmachten naar de ruimte te gaan? Op het eerste gezicht lijken de ondernemingen van de periode 1953-1970 nutteloos en duur. Was het in een tijd van wederopbouw en Koude Oorlog niet belangrijker middelen te besteden aan nuttiger zaken? Misschien, maar de ontdekkingsreizen naar de ruimte zijn meer dan prestige.

De oorlog is voorbij, wat nu?

De fundamenten van de ruimtewedloop vindt men niet in Rusland of de Verenigde Staten. Het waren de ambitieuze langeafstandsraketten van nazi-Duitsland die de geallieerden deed realiseren dat de rakettechnologie - tot die tijd een verwaarloosd onderdeel van het militair apparaat - veel meer kansen bood dan altijd was gedacht. De eenmaal in Duitsland probeerden de geallieerden dan ook met alle macht om zich de ingewikkelde technologische kennis toe te eigenen.

Bij ons in de V2

Er is hier een hoofdrol weggelegd voor Werner von Braun. Von Braun was een Duitse raketdeskundige die aan de wieg stond van de Duitse V2 raket. Na de oorlog ging hij werken voor NASA. De maanlandingen zouden zonder Von Braun waarschijnlijk onmogelijk zijn geweest. Ook de Sovjet-Unie probeerde met alle macht om de kostbare Duitse technologieën in handen te krijgen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Een goed begin is het halve werk

De Sovjet-Unie zat niet stil. Integendeel, in 1957 lanceerde de Sovjets de Spoetnik 1. Deze kleine kunstmaan cirkelde voor enkele dagen om de aarde en verzond korte pieptonen. De prestatie was even groot als de verontwaardiging die het opriep. De zorgen van de Verenigde Staten namen enkel toe nadat de Sovjet-Unie de Spoetnik II lanceerde. Ditmaal met een passagier, het hondje Laika. De Verenigde Staten reageerden met een eigen eerste satelliet, de Explorer.

Het tijdperk van vooruitgang

In dit jaar begon de strijd om de ruimterecords. Stap voor stap ging men steeds verder. In 1961 was de Russische Joeri Gagarin de eerste man in de ruimte. Een maand later lanceerde de Verenigde Staten de astronaut Alan Shephard, de eerste Amerikaan in de ruimte. Weer enkele maanden later maakte de Russische Loena 3 foto’s van de achterkant van de maan. In 1965 voerde Aleksej Leonov de eerste ruimtewandeling uit.

Een mannetje op de maan

Voor politici uit de supermachten stond de nationale eer op het spel. Deze eer stond in haar plaats weer symbool voor de effectiviteit van de verschillende economische systemen. Het was immers een strijd tussen kapitalisme en communisme. Niet voor niets was het president Kennedy die in 1961 verklaarde dat hij koste wat het kost de eerste man op de maan zou zetten. Alle middelen moesten worden aangewend om de ideologische tegenpool te verslaan in de technologische en wetenschappelijke wedloop. Het ambitieuze Apollo-programma getuigt hiervan.

En wat als het oorlog wordt?

De eerste satellieten vormden dan ook een bedreiging. Er heerste de angst dat spionage vanuit de ruimte niet gestopt kon worden vanaf het aardoppervlak. Vanuit militair oogpunt was het dan ook de moeite waard om te proberen de dominantie over de ruimte te krijgen.

Technologische voorsprong

De inspanningen van de ruimterace gaan echter om meer. In de Tweede Wereldoorlog was gebleken dat de moderne oorlog niet meer wordt gewonnen met numerieke overmacht of goede voorbereiding. Technologische voorsprong speelde een rol als nooit tevoren. Er heerste daarnaast de vrees dat een overmacht in de ruimte de koers van een nieuwe oorlog zou kunnen bepalen. Deze redenatie leek niet vergezocht: door dominantie op zee wonnen de Britten de Eerste Wereldoorlog en door dominantie in de lucht wonnen de Verenigde Staten de Tweede Wereldoorlog. Het was een kwestie van tijd voordat een nieuwe oorlog zou worden beslecht in het voordeel van de grootmacht met meeste kennis over de ruimte.

Het einde van een tijdperk

In 1969 landde een drietal Amerikanen op de maan. Voor het eerst liepen er mensen op het maanoppervlak en leken de Verenigde Staten hun oorspronkelijke achterstand te hebben ingehaald. Vaak wordt dit punt benoemd als het einde van de ruimtewedloop. Vanaf de jaren zeventig verminderde de internationale spanningen tussen de grootmachten en kregen de ruimteavonturen minder prioriteit.

Hoger! Verder! Langer!

De reizen door de ruimte gingen nog wel door. Nog altijd werden nieuwe records gebroken en dienden de ruimteontdekkingen een politiek doel. Tot 1972 liepen er Amerikanen op de maan. In de jaren ‘70 lanceerde de Sovjet-Unie meerdere ruimtestations. De tijd die ruimtevaarders in de ruimte doorbrachten nam toe. Tijdrecord na tijdrecord werd gebroken. Steeds meer satellieten en ruimtestations werden gelanceerd. De ultieme bekroning van de inspanningen werd gelanceerd in 1998. Dit jaar werd de eerste capsule gelanceerd van de ISS (International Space Station). Dit ruimtestation was (en is) een symbool van internationale verbroedering.

Iets nieuws onder de zon

De Koude Oorlog is dus voorbij, maar de reizen door het heelal gaan door. Sterker nog, wij leven op dit moment in een nieuwe Ruimterace. Het gaat hier om een volledig nieuwe tak van de ruimtevaart. Het is een tak die, wanneer de huidige technische vooruitgang doorzet, belooft zeer winstgevend te zijn. Commerciële ruimtevaart is zodoende de prestigieuze nationale ruimtevaartmaatschappijen vervangen. De ruimtewedloop bestaat tegenwoordig nog steeds, ditmaal onder de naam ‘concurrentie’, al zijn er nog altijd sporen van de klassieke ruimterace zichtbaar. Want welk bedrijf zet als eerst een mens op de Maan, of zelfs op Mars?