‘Een vaste Burcht’: hét lied van Maarten Luther

‘Een vaste Burcht is onze god’ is een van de bekendste liederen van Maarten Luther. Men schat dat het lied in tenminste 200 talen vertaald is. Over de achtergrond van het lied bestaat veel discussie. In de recente geschiedenis is telkens anders over het lied gedacht. Tekst en melodie vormen samen één geheel, maar welke functie heeft dat geheel?

 Een vaste burcht als strijdlied

Luther componeerde ‘Een vaste Burcht’ met een reden, daar zijn de meeste onderzoekers het over eens. Wel bestaat twijfel over de specifieke aanleiding van het lied: voor welke gelegenheid schreef Luther het nummer? Vroeg in de 20ste eeuw werden een aantal theorieën geopperd die inmiddels grotendeels zijn ontkracht. Friedrich Spitta beweerde in zijn boek uit 1905 dat Luther een strijdlied nodig had voor de Rijksdag te Worms in 1521. Hij zou een vaste Burcht de avond voor de bijeenkomst hebben gecomponeerd. Het nummer werd in het verleden daarom gezien als strijdlied. Toen men erachter kwam dat Luther zijn eerste lied componeerde in 1523 zakte deze theorie door het ijs. Wel heeft de Rijksdag mogelijk als inspiratie gediend voor het lied. Luther moest tijdens deze bijeenkomst zijn geschriften herroepen, anders werd hij vogelvrijverklaard. Hij deed dit niet en vluchtte naar het Wartburg. De ‘wal, die ’t kwaad zal keren’ is mogelijk gebaseerd op deze vesting.

Turken aan de poorten van Wenen

Andere literatuur (Wolfram, 1936) beweerde dat Luther het lied maakte in 1529, toen de Turken bij de poorten van Wenen a ankwamen. In het lied heeft Luther het over een vijand die bestreden moet worden: “De vijand rukt vast aan met opgestoken vaan; hij draagt zijn rusting nog van gruwel en bedrog, maar zal als kaf verdwijnen!” Toen later bekend werd dat Luther het nummer ergens tussen 1526 en 1528 al afhad, ging ook deze theorie de prullenbak in. Welke vijand Luther dan in zijn lied bedoelt, is onbekend. Mogelijk gaat het om de duivel, de paus, of een combinatie van die twee.

De aantekeningen van Luther

Wat was dan wel de aanleiding voor het schrijven? De aantekeningen van Luther boven zijn liedtekst zijn veelzeggend. Luther noemt het werk een psalm: Psalm 46: ,,God is onze toevlucht en sterkte”. Hieruit komt al snel naar voren dat het nummer niet direct bedoeld was om ten strijde te trekken, maar om God te eren. Dit wil niet zeggen dat Luther de bestaande psalm gewoon heeft overgenomen. Deze heeft mogelijk ter inspiratie gediend, maar het lied is een vrije herdichting geworden. Luther probeerde de essentie van de psalm in zijn lied te vangen. Luther lijkt te zeggen: vertrouw op Gods goedheid en trouw. Ook de melodie past in deze trend. De melodie en het ritme van het lied zijn erg typisch voor een aantal liederen die Luther componeerde. Hierbij kun je denken aan Vom Himmel hoch da komm ich her of Jesaja den Propheten das geschah. Al deze liederen hadden tot doel om te ‘verkondigen’, ze waren proclamaties van een bepaalde boodschap. Ook hieruit is af te leiden dat Luther zeker niet heeft geprobeerd mensen aan te sporen tot strijd. Hij probeerde met dit lied waarschijnlijk wederom een bepaald denkbeeld over te brengen.