Eerste woord van de mens in de Prehistorie

“Duh”. Volgens Bart de Boer, taalkundige van de Universiteit van Amsterdam, was dit waarschijnlijk het eerste woord van de mens. Door archeologisch onderzoek te combineren met hedendaagse experimenten hoopt hij te ontdekken hoe mensen met elkaar leerden praten. De wetenschappelijke wereld worstelt al eeuwen met de vraag naar het ontstaan van taal.

Ondanks het feit dat wetenschappers zich al eeuwenlang bezig houden met de vraag naar de ontwikkeling van het menselijk spraakvermogen is er nog maar weinig over bekend. De glottogonie, naar de Griekse woorden ‘glootta’ (spraak) en ‘gon’ (verwekken), is met name een speculatieve wetenschap door het enorme gebrek aan bewijs. In 1866 besloot de Société de Linguistique van Parijs het onderwerp zelfs te verbieden, omdat zij het onderwerp niet geschikt vonden voor echte wetenschappers.

Continuïteit of discontinuïteit

Vanaf de jaren ’50 is de wetenschappelijke aandacht voor glottogonie toch weer toegenomen. In principe zijn er twee heersende theorieën over het ontstaan van de taal: de continuïteitstheorie en de discontinuïteitstheorie. Aanhangers van de eerste stroming denken dat het spraakvermogen van de mens geleidelijk is ontstaan uit een voortdurende evolutie van de dierlijke communicatie. Zij zien  taal dan ook vooral als een cultureel fenomeen dat is ontstaan uit intensieve sociale interactie. De discontinuïteittheorie daarentegen stelt dat de mens als gevolg van een unieke mutatie waarschijnlijk ineens kon praten en dat dit vermogen sindsdien is opgeslagen in onze genen. Op dit moment hangt een meerderheid van de historici en linguïsten de continuïteitstheorie aan, maar veel concreet bewijs voor beide theorieën is er nog niet.

Experiment

Mogelijk heeft taalkundige van de Universiteit van Amsterdam Bart de Boer hier echter verandering in gebracht. Onlangs onderzocht hij het verband tussen spraak en de ‘luchtzak’, een blaas in de longen waarmee apen hun brullende geluid kunnen maken. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat de voorlopers van de moderne mens miljoenen jaren geleden ook over een dergelijke luchtzak beschikten, maar dat dit orgaan tijdens de evolutie verloren is gegaan.  Bart de Boer besloot met een experiment te onderzoeken of deze ontwikkeling van invloed is geweest op het ontstaan van het menselijk spraakvermogen. Hij liet 22 testpersonen luisteren naar kunstmatige stemmen, waarvan de helft met en de helft zonder luchtzak geluid produceerde.

Evolutie

Uit de onderzoeksresultaten bleek dat stemgeluid geproduceerd zonder luchtzak voor mensen veel beter hoorbaar was, met name onder lawaaiige omstandigheden.  De Boer kwam daarom tot de conclusie dat het verdwijnen van de luchtzak uit de menselijke anatomie van groot belang was voor het ontstaan van het spraakvermogen. Ann MacLarlon van de Universiteit van Roehampton in Londen onderschrijft die theorie. Volgens haar was goede communicatie essentieel in de gevaarlijke prehistorische wereld, en hadden de mensachtigen zonder luchtzak dus een duidelijk evolutionair voordeel.

“Duh”

Bovendien heeft De Boer een vermoeden wat de eerste woorden van onze voorouders waren.  Aangezien de meeste klinkers die uitgesproken werden met een luchtzak klonken als de ‘u’ in ‘ugg’, maakte deze letter waarschijnlijk onderdeel uit van het eerste woord. Andere studies hebben al uitgewezen dat het een stuk makkelijker is om een klinker uit te spreken na het gebruik van een medeklinker. Aangezien de ‘d’ volgens onderzoek het beste te combineren valt met de ‘u’, komt De Boer tot de conclusie dat het eerste woord van de mens waarschijnlijk “duh” was.

Beluister hier voorbeelden van de uitspraak van klinkers met een luchtzak.

Voor meer informatie over het archeologische onderzoek en de experimenten van Bart de Boer, zie het uitgebreide artikel op Archeologie Online