Gavrilo Princip - De man die de wereld in oorlog bracht

Op 28 april 1918 stierf Gavrilo Princip, bang en alleen in een koude cel. Bijna vier jaar eerder had deze Bosnisch-Servische nationalist de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, Franz Ferdinand, doodgeschoten. De moord vormde het letterlijke startschot van de Eerste Wereldoorlog. Wie was Gavrilo Princip en waarom schoot hij Franz Ferdinand neer?

Kleinzoon van een prins?

Gavrilo Princip werd geboren op 25 juli 1894 in het Bosnische dorpje Obljaj. Bosnië-Herzegovina viel al eeuwenlang onder het Ottomaanse Rijk, maar werd op dat moment bestuurd door Oostenrijk-Hongarije. De bevolking van het gebied was een mengelmoes van Bosnische moslims, Serviërs en Kroaten. De familie van Princip behoorde tot de Bosnische Serviërs.

De naam Princip is Servisch voor ‘prins’. Het verhaal gaat dat de opa van Gavrilo deze achternaam kreeg omdat hij veel zilver op zijn jassen droeg, waardoor de andere dorpsbewoners in Obljaj dachten dat hij van prinselijke komaf was. Het gerucht dat Gavrilo misschien een prins als grootvader had, bleef nog lang na zijn dood bestaan en droeg bij aan de mythevorming rond zijn naam.

Radicalisering

Op dertienjarige leeftijd verhuisde Princip in zijn eentje naar de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Zijn ouders dachten dat hij hier meer kansen had dan in zijn geboortedorp. Op school in Sarajevo begon Princip te radicaliseren. Hij kwam in aanraking met nationalistische literatuur en begon zich af te zetten tegen het Oostenrijks-Hongaarse gezag. Op zeventienjarige leeftijd deed Princip mee aan een gewelddadig protest tegen de Oostenrijkse overheersing. Hierop werd hij, zonder diploma, van school gestuurd.

Mlada Bosna

Vanaf 1913 bracht Princip verschillende periodes in de Servische hoofdstad Belgrado door. Servië was op dat moment al een onafhankelijk land en gold daarom als voorbeeld voor Princip en vele andere Bosniërs. Princip probeerde zich in Belgrado aan te sluiten bij een rebellenbeweging, maar werd vanwege zijn geringe fysiek geweigerd.

Uiteindelijk kwam hij in aanraking met de groep Mlada Bosna (Jong Bosnië). Deze groep van jonge, Bosnische idealisten en revolutionairen, had maar één doel: Bosnië-Herzegovina bevrijden van de Oostenrijkse bezetters.

Moord op Franz Ferdinand

Op 28 juni 1914 bracht de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand een bezoek aan Sarajevo. Een groepje leden van Mlada Bosna had de komst van Franz Ferdinand al weken daarvoor aangegrepen als het juiste moment om actie te ondernemen. Gewapend met bommen en revolvers namen in totaal zes jongemannen van de groep posities in langs de route van Franz Ferdinand door de stad.

Uiteindelijk was het Princip die de trekker met succes overhaalde en daarbij Franz Ferdinand en diens vrouw, Sophie Chotek, om het leven bracht. Hij werd al snel door omstanders overmeesterd en opgepakt.

Doordat Mlada Bosna ook banden had met Servische militiegroepen, waaronder de Zwarte Hand, beschuldigde Oostenrijk Servië van betrokkenheid bij de moord. De weigering van Servië om Oostenrijk op Servisch grondgebied onderzoek te laten doen, leidde uiteindelijk tot een oorlogsverklaring. Die oorlogsverklaring zette een kettingreactie van andere oorlogsverklaringen in gang: De Eerste Wereldoorlog brak uit.

Rechtszaak tegen Princip

Tijdens zijn rechtszaak ontsnapte Princip ternauwernood aan de doodstraf. Volgens het Oostenrijks-Hongaarse recht kon enkel de doodstraf worden opgelegd wanneer een schuldige minimaal 20 jaar was op het moment dat hij zijn daad had gepleegd. Er was onduidelijkheid over de geboortemaand van Princip, die in sommige documenten als juni, maar in andere ook als juli vermeld stond. Aangezien de moord op Franz Ferdinand op 28 juni gepleegd werd, was dit verschil voor Princip van levensbelang. 

De rechter oordeelde uiteindelijk dat Princip in juli geboren was, waardoor hij nog 19 jaar oud was ten tijde van de moord. Princip werd daarop tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Princip was stellig dat hij met de moord op de kroonprins het ontstaan van een Zuid-Slavische staat hoopte te bewerkstelligen, waaronder ook zijn thuisland Bosnië moest vallen. Dit weerlegt het beeld dat bij veel mensen heerst dat Princip enkel en alleen vanuit Servische belangen handelde.

Nalatenschap

Gavrilo Princip stierf op 28 april 1918 in de gevangenis van Terezin in het huidige Tsjechië. Al voor zijn veroordeling was bij hem bottuberculose vastgesteld, waar hij tijdens zijn gevangenschap nauwelijks voor werd behandeld. Deze ziekte vrat letterlijk aan zijn botten, waardoor Princip een pijnlijke dood stierf.

Tijdens zijn gevangenschap gaf hij meerdere keren aan geen spijt te hebben van zijn daden. Hij geloofde niet dat de moord op Franz Ferdinand de werkelijke oorzaak van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was. De meningen over Princip in zijn geboorteland zijn nog altijd verdeeld. Veel Bosnische Serviërs zien in hem nog altijd een held, die heeft meegeholpen met het verdrijven van buitenlandse overheersers uit de Balkan. De Bosnische Moslims en -Kroaten beschouwen Princip echter als een terrorist, die juist heel veel rampspoed over Bosnië-Herzegovina en naburige landen heeft afgeroepen.

Hoe dan ook zal Princip voor altijd tot de verbeelding spreken. Op zijn gevangenismuur zou hij gekrast hebben dat zijn geest voor altijd in Wenen zou rondwaren. Ruim 100 jaar later kan men stellen dat deze moordenaar inderdaad niet snel vergeten zal worden.

Bronnen

• Trouw. De Schaduw van Gavrilo Princip. Gepubliceerd op 22 januari 2014, geschreven door Joost van Egmond. 
• The Guardian. Gavrilo Princip: Hero or Villain? 
• Tim Burton, Het Startschot: Op jacht naar Gavrilo Princip, de moordenaar die de wereld in oorlog bracht (2014)
• John Craig, Peculiar Liaisons in War, Espionage and Terrorism of the Twentieth Century (2004) Hoofdstuk 1

Afbeeldingen

• Flickr.com. Gavrilo Princip (Cassowary Colourizations CC/BY)
• Wikimedia Commons. Gavrilo Princip in de rechtbank [Public Domain]